...Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς με πολλά ιστορικά τεκμηριωμένα επιχειρήματα πως η λογική βοήθησε αφάνταστα τον άνθρωπο για να απελευθερώσει την σκέψη του από την σύγχηση, τις εκτροπές και τις πλάνες. Από την εποχή του Αριστοτέλη μέχρι την σύγχρονη εποχή όπου, στον πνευματικό στίβο συνυπάρχουν η ορθολογιστική φιλοσοφική θεώρηση με τον αντικειμενικό χαρακτήρα και η υπαρξιακή σκέψη με την σφραγίδα της υποκειμενικότητας.
Δεν είναι τυχαίο γεγονός ότι στην διακονία της λογικής επιστήμης, συναντούμε ένα πλήθος από μεγάλα φιλοσοφικά αναστήματα, όπως τους Ηράκλειτο, Παρμενίδη, Δημόκριτο, Ζήνωνα, Πρωταγόρα, Πρόδικο, Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Ευκλείδη, Στίλπωνα, Αντισθένη, Κράτη, Kant, Descartes, Bacon, Hegel, Mill, κ.α.
Ιδιαίτερα θα πρέπει να υπογραμμίσουμε την χρησιμότητα της λογικής στην φιλοσοφική θεωρία των μαθηματικών. Στην εποχή μας η συνεργασία της λογικής και των μαθηματικών, είχε σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη της "Συμβολικής Λογικής" και της "Μαθηματικής Λογικής". Και πάλι μεγάλα φιλοσοφικά αναστήματα έρχονται στο προσκήνιο, όπως οι B.Russel, A.Tarski, L.Wittgenstein, G.Frege, K.Gobel, κ.α. Δεν είναι όμως μικρότερη και η συμβολή της Λογικής στην Κυβερνητική επιστήμη (Cybernetics), καθώς και στη Νομοθετική.
Ανατρέχοντας στην ιστορία της φιλοσοφίας, διαπιστώνουμε την επίδραση που ασκεί η λογική σαν όργανο και μέθοδος στοχασμού και έκφρασης, για τους περισσότερους φιλοσόφους και ιδίως για τους φιλοσόφους του ορθολογισμού (Rationalismus) : Descartes, Malebranche, Spinoza, Wolff, Leibniz. Ο Καρτέσιος στο έργο του "Λόγος περί της μεθόδου" αλλά και στους έξι "Μεταφυσικούς Διαλόγους" χρησιμοποιεί λογικές μεθόδους για την αναζήτηση της αλήθειας. Και τούτο ακριβώς έκανε, στην προσπάθειά του να θεμελιώσει φιλοσοφικά τη νεώτερη Φυσικομαθηματική επιστήμη.
Ο Σπινόζα μας δίνει ένα θαυμάσιο δείγμα φιλοσοφικού και ηθικού οικοδομήματος, που συντελέστηκε με την χρησιμοποίηση όλων των κανόνων της λογικής. Πρόκειται για την περίφημη "Γεωμετρική " ηθική του.
Στην πνευματική ιστορία των νεότερων χρόνων ο Κάντ είναι μια κορυφαία μορφή και ένα ορόσημο της φιλοσοφίας. Στο έργο λοιπόν του Κάντ καταφαίνεται σε όλο το πλάτος και το βάθος η χρησιμότητα της λογικής σαν όργανο, για την ανεύρεση και διατύπωση των βασικών θεωριών της φιλοσοφίας του. Με καθαρά λογικές μεθόδους ο Κάντ έφτασε σε πολλά συμπεράσματα, βρήκε τις κατηγορίες της διάνοιας και τις αρχές της τυπικής ηθικής. Και όπου το όργανο αυτό δεν τον βοηθούσε εκεί δεν δίστσε να επισημάνει το "εκτός Λόγου" στοιχείο της μεταφυσικής. Και ονομάζει "Die Paralogismen" τις "παρά τον Λόγον" έννοιες, που δεν μπορούν να υποβληθούν στην έρευνα με την λογική και δεν μπορούν να αποδειχτούν από την ανθρώπινη φιλοσοφία, θεωρώντας τες σαν "αιτήματα πίστεως" και σαν "ηθικώς δέοντα" δηλ: α) την ύπαρξη του θεού β) την αθανασία της ψυχής γ) την αρχή του κόσμου.
Θερμός θιασώτης της λογικής σκέψης ο Κάντ, δεν αφήνει ευκαιρία να μην διατυπώσει με ζέση την πίστη του στις λογικές μεθόδους επεξεργασίας των φιλοσοφημάτων και την αγάπη του γενικά στη Λογική. Αυτό το πράγμα, το αναγνωρίζει κανείς εκτός από τα μεγάλα έργα του και στα Δοκίμιά του.
Στο υπέροχο δοκίμιο "Απόκριση στο ερώτημα τι είναι Διαφωτισμός" γράφει: "Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος. Ανωριμότητα είναι η αδυναμία να μεταχειρίζεται κανείς τον νού του χωρίς την καθοδήγηση από έναν άλλο. Είμαστε υπεύθυνοι για αυτή την ανωριμότητα όταν η αιτία της βρίσκεται όχι στην ανεπάρκεια του νού, αλλά στην έλειψη αποφασιστικότητας και θάρρους να μεταχειριστούμε τον νού χωρίς να μας καθοδηγήσει κάποιος άλλος.
"Sapere aude :Τόλμα να μάθεις. Έχε το θάρρος να χρησιμοποιείς τον δικό σου νου. Τούτο είναι το έμβλημα του Διαφωτισμού. Οκνηρία και δειλία είναι τα αίτια που ένα μεγάλο μέρος από τους ανθρώπους ευχαρίστως μένει σε όλη του την ζωή ανώριμο και κηδεμονεύεται από άλλους. Κι ας τους έχει η Φύση ελευθερώσει από την ξένη καθοδήγηση. Είναι τόσο βολικό να είναι κανείς ανώριμος. Έχω ένα βιβλίο που σκέφτεται για εμένα, ένα πνευματικό που έχει συνείδηση για εμένα, έναν γιατρό που κρίνει την δίαιτα για εμένα, κ.ο.κ".
Οι αντιλήψεις αυτές του Κάντ, θυμίζουν τους αντίστοιχους αφορισμούς του R.Bacon, που στο "Μείζον Έργον" γράφει: "Εμπόδια για την γνώση είναι: η μεγάλη μας εξάρτηση από τις προσωπικότητες, ο φόβος μας μήπως πούμε κάτι το πολύ κοινό, το να αφήσουμε να μας επιρεάζει το παραδεδεγμένο και η προσποίηση γνώσης για να αποκρύψουμε την άγνοια"...
...H διαφορά αντιλήψεων ανάμεσα στον Αριστοτέλη και τον Κάντ είναι πως ο Αριστοτέλης (και οι ορθολογιστές) θεωρούν αυτονόητο πως η λογική συλλαμβάνει την ουσία της πραγματικότητας - όπως αυτή αντικειμενικά είναι. Ο Κάντ δέχεται πως η λογική συλλαμβάνει την πραγματικότητα διαμορφωμένη από το πνεύμα μας, με μορφές που προϋπάρχουν σε αυτό - "εποπτείες" για την αίσθηση, "κατηγορίες" για την νόηση, κι όχι όπως πραγματικά είναι - γιατί την ουσία της δεν θα την γνωρίσουμε ποτέ.
Ο Wittgenstein στο πείφημο έργο του "Tractatus logico-philosophicus" γράφει σχετικά: "Ο κόσμος καθορίζεται από τα γεγονότα. Τα γεγονότα στο λογικό χώρο είναι ο κόσμος...Τα αντικείμενα - με την σταθερή μορφή - αποτελούν την ουσία του κόσμου. Για να γνωρίσουμε τα αντικείμενα πρέπει να ξέρουμε τις εσωτερικές τους ιδιότητες...Η ουσία είναι μορφή και περιεχόμενο...Η λογική πρόταση είναι μια εικόνα της πραγματικότητας, δηλ. ένα υπόδειγμα του κόσμου, ένα υποκατάστατο...Η λογική διασάφηση των προτάσεων είναι ο σκοπός της φιλοσοφίας".
Από όλα τούτα μπορούμε να καταλάβουμε την σημασία της κλασικής και νεώτερης Λογικής σαν όργανο της φιλοσοφικής προπαιδείας, τόσο χρήσιμο για τον φιλοσοφικό στοχασμό, αλλά και για την πρακτική - διακοινωνική - συμπεριφορά του καλλιεργημένου ανθρώπου. Του ανθρώπου, που μέσα σε μια τεχνοκρατούμενη εποχή, η οποία κλείνει μέσα της το άκρως λογικό και μαθηματικό αλλά και το παράλογο και παράνοο, προσπαθεί να περισώσει την πνευματική του συνείδηση και τον βαθύτερο πυρήνα της ύπαρξης του.
Ο συλλογισμός (σκέψη) είναι μια πνευματική πορεία που οδηγεί στην συμπερασματική γνώση. Είναι μια λειτουργία, όπου ο άνθρωπος - που δεν θέλει να οικειοποιηθεί την έτοιμη (δεδομένη) ξένη γνώμη - επιτελεί μέσα στο απαραίτητο κλίμα της ελευθερίας. Γιατί μόνο ο ελεύθερος προβληματισμός και συλλογισμός περισώζει την πνευματική αξιοπρέπεια του ατόμου και οδηγεί σε στέρεα συμπεράσματα.
Ο συλλογισμός μπορεί να είναι μια μεγάλη πορεία ή κάποτε κι ένα στιγμιαίο άλμα. Στη δεύτερη περίπτωση μιλάμε για έμπνευση ή ακόμα και για ενόραση (intuitio). Σαν ενόραση χαρακτηρίστηκε η άμεση γνώση (εποπτεία της αλήθειας) ενός αντικειμένου ή φαινομένου και η αστραπιαία (σαν έλλαμψη) σύλληψη της ουσίας ή των σχέσεων του, χωρίς την μεσολάβηση των αισθήσεων και της διάνοιας. Ο ορισμός αυτός που φέρνει στο νού μια άμεση γνώση κάπως "υπερβατική" και "εξ αποκαλύψεως" δεν είναι τίποτε άλλο παρά συνδυασμός πολλών παραγόντων που παράγουν ξαφνικά μια ευτυχισμένη στιγμή για το πνεύμα. Και μερικοί από τους παράγοντες αυτούς είναι:
α) η συναθροισμένη εμπειρική γνώση (από τα αισθητήρια),
β) η προετοιμασμένη και απωθημένη λογική γνώση (από την νόηση),
γ) η κρυπτομνησία (μνημονικές εικόνες που αναδύονται ξαφνικά και επίκαιρα),
δ) η διαίσθηση, δηλ. η ενστικτώδης αντίληψη, η υποσυνείδητη πρόγνωση,
ε) η ικανότητα για άμεση συμπερασματική κρίση (χωρίς τη μεσολάβηση "μείζονος και ελάσσονος προτάσεως" δηλ. η ετοιμότητα του πνεύματος, η κριτική δεξιότητα και ευστροφία).
Η ψυχιατρική επιστήμη μας διδάσκει πως στα ημισφαίρια του εγκεφάλου έχει την έδρα της η "ΝΟΟΨΥΧΗ" δηλ. η νοητική λειτουργία, ενώ στον υποθάλαμο του εγκεφάλου έχει τά κέντρα της η "ΘΥΜΟΨΥΧΗ" δηλ. η συναισθηματική λειτουργία. Διαπιστώνουμε λοιπόν πως - και οργανικά - υπάρχουν δύο ιδιαίτερες βασικές εγκεφαλικές λειτουργίες που μάλιστα μπορούν και ελέγχονται ξεχωριστά με ειδικά όργανα : τα νοόμετρα για τη νόηση και τα ψυχόμετρα για το συναίσθημα. Ανάμεσα στα ημισφαίρια (κυρίως στο μετωπιαίο και βρεγματικό λοβό) και στον υποθάμο υπάρχει αμφίδρομη επικοινωνία (συνδέσεις αλληλοεπιροής). Με αυτό τον τρόπο η νόηση (ο ορθός λόγος) αντιμάχεται ή συνεργάζεται ανάλογα με το συναίσθημα, ρυθμίζοντας την συγκινησιακή ισσοροπία. Ολόκληρος ο ψυχικός βίος του ανθρώπου εξαρτάται από τούτη την οργανωτική δομή του εγκεφάλου που μέσα στην ενότητά της περικλείνει την ιδιαιτερότητα της νόησης και του συναισθήματος.
Είναι χαρακτηριστικές οι πεποιθήσεις του Αριστοτέλη οι σχετικές με την κεφαλαιώδη σημασία του Νού. Δίδασκε πως η ψυχή, σαν συνισταμένη της φυσιολογικής λειτουργίας γεννιέται και πεθαίνει με το σώμα. Αλλά ο νούς έρχεται απ΄ έξω "θύραθεν" και μπαίνει στο σώμα, για να χωρισθεί από αυτό με τον θάνατο. Γιατί ο νούς είναι το ανώτερο μέρος της ψυχής (σε σχέση με το αίσθημα και την βούληση) είναι το "προγενέστερον και κύριον, το απλούν και απαθές" : "έοικε ψυχής γένος έτερον είναι και τούτο μόνον ενδέχεται χωρίζεσθαι, καθάπερ αϊδιον του φθαρτού" (Περί ψυχής ΙΙ 413 β 25).
...Οι Έλληνες έχουν ιδιαίτερη ευαισθησία στο φως του λόγου, γιατί η Φύση τούς μαθαίνει να βιώνουν το φως και η παράδοση να βιώνουν τον Λόγο. Το Φώς τονίζει την λεπτομέρεια και την ακρίβεια των μορφών, η Λογική τονίζει την καθαρότητα της ουσίας.
Όλοι οι κλασικοί φιλόσοφοι της Ελλάδας, υλιστές και ιδεαλιστές, στα "ηθικά" τους έργα ύμνησαν την Λογική.
Ο Δημόκριτος έγραψε: "Βαιά γαρ φρονήσει τύχη μάχεται, τα δε πλείστα εν βίω ευξύνετος οξυδερκείη κατιθύνει" (Σπάνια η τύχη αντιμάχεται την Λογική. Τα περισσότερα στην ζωή τα κατευθύνει σωστά η καλοθεμελιωμένη οξυδέρκεια).
Ακόμα ο Δημόκριτος ονόμαζε την Αθηνά "Τριτογένεια φρόνησιν", ότι από της φρονήσεως τρία ταύτα συμβαίνει: το εύ λογίζεσθαι, το εύ λέγειν και το πράττειν α δεί (Diels II,B, 2 και 118.
Ο Μένανδρος είπε πως "ψυχής μέγας χαλινός έστιν ανθρώποις ο νούς". Ο Αριστοτέλης διακρίνει δύο ειδών ευδαιμονίες : α) την πρακτική (ατελής ευδαιμονία).Αυτή προέρχεται από την άσκηση των ηθικών αρετών (που έχουν έδρα την Βούληση) στην κοινωνία. β) την θεωρητική (τέλεια ευδαιμονία). Αυτή προέρχεται από την άσκηση των διανοητικών αρετών (που έχουν έδρα τον Λόγο). Πρόκειται για την ιδανική ικανοποίηση του ανθρώπου που γίνεται με τον λόγο ισόθεος, γιατί ο νούς γεμίζει με την φιλοσοφική γνώση και γίνεται θεωρός - και ερμηνευτής - του επιστητού.
Η θεωριτική αυτή στάση ζωής, που καταλήγει στην αρτίωση της προσωπικότητας υπερβαίνει την ανθρώπινη συμβίωση. Ο "κατά νούν βίος" αφίσταται σαν "κράτιστος και ήδυστος" του πρακτικού βίου (Ηθικά Νικομ. 1098 α 7,1177 α 12,1178 α5).
Ακόμα μας λέει πως "ο λόγος και ο νούς της φύσεως τέλος εισίν" (Πολιτικά Η 15, 1334β) και καθορίζει την σχέση του νού προς την ψυχή "ως εν σώματι όψις, εν ψυχή νούς " (Ηθικ.Νικομ. Ι, 4 1096 β) για να εκφραστεί τελικά με όλο του τον θαυμασμό "Τον νούν ο θεός, φως ανήψεν εν τη ψυχή" (Ρητορ. Γ, 10 1411, 12). Και το φως αυτό συνοδεύει τον άνθρωπο μέχρι τα βαθειά γεράματα, αφού κατά τον Πλούταρχο "μόνον ο νούς, παλαιούμενος ανηβά και χρόνος τ΄ άλλα πάντ΄αφαιρών, τω γήρα προστίθησι την επιστήμην" (Περί Παίδων Αγωγής 8,5e).
Την υπεροχή του Λόγου, την πρωτοκαθεδρία του Νού, δηλώνει επιγραμματικά ο Πλάτων στούς Νόμους (Θ. 875D): "Επιστήμης γαρ, ούτε νόμος ούτε τάξις ουδεμία κρείττων, ουδέ θέμις εστίν ΝΟΥΝ ουδενός υπήκοον ουδέ δούλον, αλλά πάντων άρχοντα είναι εάν περ αληθινός, ελεύθερος τε όντως ή κατα φύσιν".
Και στον Κρίτωνα (40) εξομοιώνει τον Λόγο με τον Θεό: "Το δε πείθεσθαι τω αργώ (=καθαρώ,αληθεί) λόγω τω θεώ ταυτόν εστι". Έτσι ο Ελληνικός Λόγος, με υψηλό φιλοσοφικό πάθος, έδωσε έκφραση στο ανέκφραστο, μορφή στην αμορφία, ζωή στις νεκρές λέξεις και νόημα στις αφηρημένες έννοιες. Καλλιέργησε την αμφιβολία προς τους μύθους και τα δόγματα, τον κριτικό έλεγχο και τον διάλογο. Η διαλεκτική βασισμένη στον ορθό λόγο, υπερνίκησε το αδιέξοδο της απορίας αποκατέστησε τις θεϊκές και ανθρώπινες αυθεντίες και χωρίς να αναλίσκεται σε σοφίσματα και νοητικέ δεξιοτεχνίες προχώρησε ελεύθερα και υπεύθυνα για την κατάχτηση της αλήθειας.
Έμφορτη από ηθική ουσία, σεβάστηκε το κύρος της και τους ανθρώπους. Έμφορτη ακόμα κι από αισθητικά στοιχεία έγινε υπόδειγμα ευγενούς λόγου.
Η Ηρακλειτική και μετά η Σωκρατική φιλοσοφία έστησαν στο αιώνιο βάθρο της μια υπερκοσμική λογική επιταγή, υποχρεωτική για όλες τις συνειδήσεις, μια υπερπροσωπική λογική τάξη, έναν ανιδιοτελή Ορθό Λόγο, απόλυτο και υπερχρονικό με ιστορική επιβεβαίωση.
Ο "Λόγος" του Ηράκλειτου, είναι η αιώνια αλήθεια κι ο κοσμικός νόμος μαζί. Είναι η συμφωνία του ατομικού λόγου με τον καθολικό λόγο, που αποτελεί την ενότητα όλων των πραγμάτων και την ενιαία και αληθινή σοφία. Έτσι ο Λόγος γίνεται η Σοφία με το καθολικό κύρος. "
Ουκ εμού, αλλά του Λόγου ακούσαντας, ομολογείν σοφόν εστιν εν πάντα είναι" Απόσπ.50 (Όχι εμένα αλλά τον λόγο να ακούσετε...).
Το δαιμόνιο του Σωκράτη δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ο υπερχρονικός αυτός Ορθός Λόγος, ο αγαθός Νούς. Και η πίστη του Σωκράτη ότι είναι "διδακτόν η αρετή" μαρτυρεί την αντίληψη πως το αγαθό είναι προϊόν της ορθολογικής σκέψης και παιδείας.
Γιατί ο Λόγος έκλεινε μέσα του ολόκληρο το πνεύμα, αφού ήταν φορτισμένος με ηθικά και αισθητικά στοιχεία. Από μια τέτοια σφαιρική θεώρηση, ο λόγος βγαλμένος μέσα από τον άνθρωπο, έρχεται να σταθεί πάνω από αυτόν, σαν υπέρτατος νομοθέτης και κριτής με καθολικό κύρος σαν μοναδικός ταξιθέτης κι επιμελητής των εγκοσμίων, σαν κεντρικό σημείο αναφοράς των επί μέρους στοχασμών, σαν ενωτικός δεσμός των πάντων.
Όσο θα υπάρχουν λογικά όντα που θα λέγονται άνθρωποι, ο Λόγος θα είναι μια οντολογική κατηγορία, πρωταρχική στην αξιολογική κλίμακα και αμετάβλητη, αφού βιολογικά αμετάβλητη παραμένει και η ανθρώπινη υπόσταση.
Με όλες αυτές λοιπόν τις προδιαγραφές ο Ελληνικός Λόγος έγινε το επίκεντρο μιας στέρεης κοσμοθεωρίας και βιοθεωρίας και πέτυχε να διαμορφώσει ένα κλασικό ανθρώπινο πρότυπο, με τονισμένους τους χαρακτήρες της αυτογνωσίας (νόηση), της ισορροπίας (κάλλος) και της αξιοπρέπειας (ήθος), αλλά και να διαπλάσσει ένα πλατύτερο κι υψηλότερο ανθρωπιστικό ιδεώδες.
ΙΕΡΑ ΕΛΛΑΣ
THATAKOUTE
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου