Μεγάλης έκτασης άγνωστα αρχαία τεχνικά έργα,βυθισμένα στα νερά του
Αιγαίου. Πρίν από 20.000 χρόνια περίπου ξεκίνησε το τέλος του τελευταίου
παγετώνα.
Μέχρι πρίν από 11.000 χρόνια ακόμα γίνονταν εκτεταμένες τεκτονικές ανακατατάξεις και ανύψωση της θαλάσσιας στάθμης, γεγονότα που έχουν μείνει σε θρύλους κι έτσι από στόμα σε στόμα έφτασαν ως τις μέρες μας οι διάφοροι κατακλυσμοί που αναφέρονται στην Μυθολογία πολλών λαών του πλανήτη.
Τα τελευταία 20.000 χρόνια η στάθμη της θάλασσας έχει ανέβει περίπου 130 μέτρα. Τότε, ένα μεγάλο μέρος των Κεντρικών Κυκλάδων ήταν ενωμένο μεταξύ του, δηλαδή τα νησιά Άνδρος, Τήνος, Μύκονος, Σύρος, Πάρος, Νάξος, Ίος, Σίκινος, Φολέγανδρος ήταν ένα ενιαίο κομμάτι γης, το οποίο άρχισε να χωρίζεται βαθμιαία, όπως ανέβαιναν τα νερά και τα ψηλότερα μέρη και βουνά απομονώθηκαν και έγιναν νησιά.
Μελετώντας το Αιγαίο και γνωρίζοντας τις σχετικές μεταβολές της στάθμης της θάλασσας και του επιπέδου της ακτής μπορεί κανείς να αναζητήσει και να βρεί με επιτυχία, ναυάγια και κατασκευές και να υπολογίσει περίπου πότε κατασκευάστηκαν η βούλιαξαν και ποιό σκοπό, πιθανώς, εξυπηρετούσαν.
Για όλα αυτά μίλησε στην «Ελεύθερη Έρευνα» ο ωκεανογράφος-βιολόγος, επαγγελματίας δύτης και μηχανικός εναλίων έργων με μεταπτυχιακές σπουδές στις ύφαλες τεχνικές κατασκευές, Πέτρος Νικολαΐδης. Κατά την διάρκεια της συνέντευξης μας έδειξε και μας επεξήγησε πολλές φωτογραφίες αρχαίων τεχνικών κατασκευών σκεπασμένων σήμερα από τα νερά του Αιγαίου, από το αρχείο του, τις οποίες έχει λάβει ο ίδιος είτε υποθαλασσίως σε διάστημα πολυετών υποθαλάσσιων ερευνητικών προγραμμάτων και περιηγήσεων, είτε από χαμηλό ύψος πετώντας με ελικόπτερο. Ένα μέρος των πολύ εντυπωσιακών αυτών φωτογραφιών δημοσιεύουμε παρακάτω.
Ο Πέτρος Νικολαΐδης είναι ωκεανογράφος-βιολόγος, επαγγελματίας δύτης και ειδικός μηχανικός εναλίων έργων με μεταπτυχιακές σπουδές στις ύφαλες και παράκτιες κατασκευές. Από τις αρχές του 1970 συνεργάζεται με αποστολές ξένων πανεπιστημίων στο Αιγαίο, στα πεδία θαλάσσιας οικολογίας και υποβρύχιας αρχαιολογίας, ως επίσης και με τον Jacques-Yves Cousteau επάνω στο ερευνητικό πλοίο Calypso, στα ναυάγια του Βρεταννικού και των Αντικυθήρων και σε αποστολή του National Geographic Foundation, κατά την οποία και υπέδειξε άγνωστο μέχρι τότε ναυάγιο ανακαλύππτωντας έτσι το αρχαιότερο γνωστό Κυκλαδικό ναυάγιο της Δοκού (της τρίτης χιλιετίας π.Χ.). Την ίδια εποχή, ασχολήθηκε παράλληλα με ύφαλα τεχνικά έργα, όπως ποντίσεις και προσαιγιαλώσεις αγωγών, καλωδίων, εξέδρες άντλησης πετρελαίων και ναυαγιαιρέσεις.
Τα τελευταία δεκατρία χρόνια λειτουργεί στην Πάρο Σχολή Θαλάσσιας Οικολογίας και Περιβαλλοντικής Αγωγής για μαθητές, φοιτητές και ερασιτέχνες δύτες. Πρόσφατα, τηλεοπτικές παραγωγές της Γερμανικής τηλεόρασης (ZDF, ΑRTE, ARD, και Spiegel TV) αλλά και της ΝΕΤ (σειρά Αιγαίο, νυν και αεί) παρουσίασαν τις δραστηριότητές του στο Αιγαίο. Τον Μάιο του 2009, κλήθηκε και πάλι να συνεργασθεί με το National Geographic και το ΥΠ.ΠΟ. γιά παραγωγή νέας ταινίας γιά το ναυάγιο του Βρεταννικού και κατόπιν και γιά άλλα ναυάγια στο Αιγαίο.Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ κ. ΠΕΤΡΟΥ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ
«Ε.Ε»: Κύριε Νικολαΐδη, πριν μας δείξετε τις σκεπασμένες σήμερα από τα νερά του Αιγαίου αρχαίες τεχνικές κατασκευές, εξηγείστε μας πώς και πότε υπολογίζετε, ότι καλύφθηκαν από την θάλασσα.
– Πρίν από 20.000 χρόνια άρχισε να λειώνει ο τελευταίος παγετώνας. Το νερό που ήταν παγιδευμένο στους πόλους της Γης απελευθερώνεται και η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει.
«Ε.Ε.»: Παγκοσμίως;– Παγκοσμίως. Κατά τόπους όλα αυτά τα γεγονότα έχουν μείνει σε θρύλους κι έτσι από στόμα σε στόμα έφτασαν ως τις μέρες μας οι διάφοροι κατακλυσμοί της Μυθολογίας. Από 20.000 χρόνια πρίν και μέχρι σήμερα, η στάθμη της θάλασσας έχει ανέβει 130 μέτρα περιπου, οπότε μέγα μέρος των κεντρικών Κυκλάδων ήταν ενωμένο, δηλαδή τα νησιά Άνδρος, Τήνος, Μύκονος, Σύρος, Πάρος, Νάξος, Ίος, Σίκινος, Φολέγανδρος ήταν ένα ενιαίο κομμάτι γης, το οποίο άρχισε να χωρίζεται σε νησιά, όπως ανέβαινε η στάθμη της θάλασσας.
Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας τα τελευταίες χιλιάδες χρόνια.
«Ε.Ε.»: Αυτά γίνονταν σχετικά αργά ή απότομα;
– Αργά, αλλά και σε ορισμένες περιόδους «πιό γρήγορα», σε εισαγωγικά όμως, δηλαδή π.χ. μιά ανοδος 15 μέτρων σε 500 χρόνια. «Ε.Ε.»: Βιαίως, εννοώ σε μια – δυό μέρες.
– Όχι, τέτοια δεν έχουν γίνει. Τέτοια πιθανώς γίνονταν σε παλαιότερους γεωλογικούς χρόνους, όταν άνοιγε και έκλεινε το Γιβραλτάρ, αλλά βέβαια ποτέ σε μιά δύο μέρες. Ξέρουμε από γεωλογικά δεδομένα πυρήνων που πήραμε απο τον βυθό στις αρχές του 1970, ότι η Μεσόγειος είχε αδειάσει, ξεραθεί και ξαναγεμίσει σαράντα περίπου φορές. Μιλάμε πρίν από 250-400 εκατομμύρια χρόνια και το γεγονός αυτό έχει να κάνει με την αέναη κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών. Βλέποντας οικολογικά το θέμα, η Μεσόγειος κι ιδιαίτερα η Ανατολική Μεσόγειος και το Αιγαίο είναι η κοιτίδα του Πολιτισμού λόγω του κλίματος, το οποίο ήταν το κατάλληλο και γέννησε πολλούς πολιτισμούς. Βλέπουμε σε αρχαίες παραστάσεις επάνω σε πινάκια (πιάτα) ψάρια, πολλά ψάρια και θαλάσσιους οργανισμούς. Είναι σαν να λέμε σήμερα ένα γεμάτο πιάτο «σούσι», καθότι πολλά τρώγονταν ωμά. Πρίν από 100.000 χρόνια η θερμοκρασία της Γής ήταν πολύ χαμηλότερη. Όταν μετά από μερικές χιλιάδες χρόνια άρχισε η θερμοκρασία να ανεβαίνει, άρχισε εντονώτερα και η ανθρώπινη δραστηριότητα. Πάντως παγκοσμίως η έντονα καταγεγραμμένη ανθρώπινη δραστηριότητα άρχισε πριν από περίπου 11.000 χρόνια. Είναι πολύ ενδιαφέροντα αυτά, όπως π.χ., το ότι τώρα βρίσκουμε απολιθώματα από θαλάσσιους οργανισμούς στη Σαχάρα, απολιθώματα νάνων ελεφάντων και ιπποποτάμων στα Δωδεκάνησα, Κρήτη κ.α. Μελετώντας λοιπόν το Αιγαίο και γνωρίζοντας τα σχετικά ανεβοκατεβάσματα της στάθμης της θάλασσας μπορεί κανείς να ψάξει και να βρεί με αρκετή επιτυχία, ναυάγια και κατασκευές και να καταλάβει περίπου, πότε έγιναν και ίσως, ποιό σκοπό εξυπηρετούσαν.
Μυστηριώδεις λαξεύσεις παράκτια της αρχαίας Πρεπεσίνθου και της Πάρου
Το νησί Δεσποτικό, η Αρχαία Πρεπέσινθος, που αναφέρεται από τον Στράβωνα και τον Πλίνιο, κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο και πρίν, ήταν ενωμένο με την Αντίπαρο. Στη βόρεια παραλία, φαίνονται πολύ καθαρά, λαξεύσεις στο υπόστρωμα του βράχου στα ρηχά, οι οποίες «χάνονται» μέσα στη γη και έχουν κατεύθυνση προς τον χώρο Μάνδρα, όπου έχουν βρεθεί εξαιρετικά αρχαιολογικά ευρήματα, που χρονολογούνται από το 1.000 π.Χ.. Αυτές οι λαξεύσεις, στις οποίες είχε αναφερθεί ο αρχαιολόγος Χρ. Τσούντας από τη δεκαετία του 1890 και ο Rubensohn στις αρχές του 20ου αιώνα αποτελούν έκτοτε άλυτο αρχαιολογικό μυστήριο. Μοιάζουν με αυτές του Δριού και του Βουτάκου, στην νοτιο-ανατολική και νοτιο-δυτική Πάρο, τους γνωστούς, λανθασμένα και ως «νεώσοικους» του Δριού (σ.σ.: νεώσοικος= οίκος της νηός / νεώς, ναύς= πλοίο), είμαι όμως πεπεισμένος, ότι οι λαξεύσεις του Δεσποτικού αλλά και οι άλλες, ούτε ως προς την κατασκευή, ούτε ως προς την κλίση, ούτε την έκταση, τον αριθμό, την τεχνοτροπία, το μήκος, ούτε -κυρίως- ως προς τη φορά τους σε σχέση με την ακτογραμμή, έχουν καμμία σχέση με νεώσοικους.
Διαβρωμένα υπολείμματα αρχαίων τεχνικών έργων στη Νότια Πάρο, σκεπασμένων σήμερα από τα νερά της θάλασσας. Το μηκος τους ξεπερνά τα 300 μέτρα! Μοιάζουν σε εμένα περισσότερο με οδηγούς/ράγιες, για την ελεγχόμενη κύλιση βαρέων αντικειμένων, δηλαδή, τοποθετούνται μέσα φάλαγγες, («κατρακύλια» που λέμε σήμερα στα καρνάγια) και με τη βοήθεια ζωϊκού λιπαντικού (άλειμμα) στα τοιχώματα, γιά να γλυστράει ο φάλαγγας, τοποθετούμε επάνω μιά παλέττα, που φέρει ένα μεγάλο όγκο μαρμάρου 10-15 τόνων, όπως αυτούς που βλέπουμε στα εγκαταλελειμμένα ημίεργα στα λατομεία, στο Μαράθι της Πάρου. Εκτιμώ, πως είναι πολύ απίθανο να είχαν δαπανήσει κυριολεκτικά χιλιάδες εργατώρες να κατασκευάσουν αυτά τα έργα σε δυό τρείς θέσεις γύρω από την Πάρο και στην Πρεπέσινθο, χωρίς αυτό να είχε σχέση με μεγάλη οικονομική δραστηριότητα της εποχής τους: το μάρμαρο. Εξετάζοντάς το ως ειδικευμένος μηχανικός παρακτίων και εναλίων έργων αλλά και ως πρακτικός άνθρωπος της θάλασσας με πείρα 40 ετών, για εμένα είναι ένας πολύ ευφυής κι ασφαλής τρόπος μεταφόρτωσης μαρμάρου σε πλοία ή και σχεδίες. Εκτιμώ, ότι χρονολογικά, πρέπει να βρισκόμαστε γύρω στο 700 π.Χ., όταν η μεταλλουργία βρίσκεται σε πολύ υψηλό επίπεδο και έτσι γίνεται εφικτή η εξόρυξη μεγάλων τεμαχίων μαρμάρου και ξεκινά η εξαγωγή με έντονους ρυθμούς. Η χρονολόγηση αυτή συνάδει και με την σχετική θέση των λαξεύσεων αυτών με την επιφάνεια της θάλασσας τότε. Παρατηρώ, ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, για τις κατασκευές, που βρίσκονται στην ξηρά, τα αυλάκια έχουν κι επίχρισμα από μέσα, γιατί όταν έχεις κάτι βαρύ να μεταφέρεις θέλεις να είναι λεία η επιφάνεια, να μην σκαλώνει ο φάλαγγας, ώστε να εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη πορεία του αντικειμένου από και προς το πλοίο με ταχύτητα και ακρίβεια. Εκεί χρησιμοποιούσαν και χοιρινό λίπος γιά λίπανση, το άλειμμα που βρίσκουμε ακόμα και σήμερα σε εφαρμογες στα νησιά και με το ίδιο όνομα που απανταται και σε περιγραφές του Ομήρου!
«Ε.Ε»: Πότε χρονολογείτε τις αύλακες αυτές;
– Από υπολογισμούς, που έχω κάνει του σημερινού επιπέδου της θάλασσας και του επιπέδου του 1.000 π.Χ., τις τοποθετώ κάπου εκεί, στην Εποχή δηλαδή του Σιδήρου. Για να λαξεύσει κανείς τις τεράστιες αυτές αύλακες σίγουρα χρειάζεται σίδηρος, οπότε υπολογίζουμε μετά το 1.000 π.Χ. προς το 800, το 700 ίσως. Αυτό το 700 π.Χ. συμπίπτει και με την εποχή, όπου υπήρχε πολύ υψηλή γνώση στην μεταλλουργία. Και αρχίζει η εξαγωγή Παριανού λυχνίτη συστηματικά. Τα κράματα χάλυβα τότε ήσαν απίστευτα σκληρά, που ακόμα και σήμερα είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθούν. Συναινούν όλα τα στοιχεία, ότι αυτά πρέπει να έχουν αρχίσει να γίνονται τότε, που υπήρξε η ανάπτυξη του χάλυβα και μπόρεσαν να λαξεύσουν τέτοιες κατασκευές με σχετική ευκολία. Είναι και η στάθμη της θάλασσας, που μας βοηθά στην χρονολόγηση, τα μισά αυλάκια είναι μέσα και τα μισά έξω. Πιστεύω πως επέλεγαν το κατάλληλο αυλάκι ώστε το καθισμένο πλοίο να σηκωθεί σε λίγες μέρες με την παλίρροια μετα την φόρτωση. Τα παράλληλα προς την ακτή αυλάκια έχουν όλα και μία ελαφρά κλίση προς τα βαθειά. Για παράδειγμα από την κλασσική εποχή μέχρι σήμερα η διαφορά της στάθμης της θάλασσας είναι 2,5 με 3,5 μέτρα. Αυτή η διαφορά του ενός μέτρου οφείλεται, στο ότι δεν είναι μόνο η στάθμη της θάλασσας, που ανεβαίνει.
Συγχρόνως
πρέπει να συνυπολογίσουμε, ότι βρισκόμαστε σε ένα πολύ ενεργό γεωλογικό
χώρο, όπου γίνονται πολλές αναμοχλεύσεις και ανακατατάξεις
λιθοσφαιρικών πλακών από κάτω, άλλα νησιά σηκώνονται από τη μιά μεριά,
αλλά βυθίζονται από την άλλη (π.χ. Κρήτη). Η ύπαρξη λοιπόν αυτών στη
βόρεια ακτή του Δεσποτικού, είναι για εμένα ένα πρόσθετο, πολύ
ενισχυτικό στοιχείο της άποψής μου, ότι αυτά χρησιμοποιούνταν για την
ελεγχόμενη μεταφόρτωση μαρμάρου. Το Δεσποτικό δεν έχει μάρμαρο και όλος ο
μεγάλος αρχαίος ναός εκεί είναι κατασκευασμένος από Παριανό μάρμαρο.
Δεν υπάρχουν ίχνη κανενός άλλου λιμενικού έργου στην
Πρεπέσινθο-Δεσποτικό, το οποίο έστω να μας δίνει κάποια στοιχεία γιά το
πώς μετέφεραν και ανέβασαν τόσους όγκους μαρμάρου στην Μάνδρα
Δεσποτικού.Eυθείες κατασκευές φτιαγμένες με μεγάλη επιμέλεια. Τέτοια έργα έχουν βρεθεί σε τρείς περιοχές γύρω από την Πάρο. Αυτό σημαίνει πως ό,τι καιρό και να είχε, πάντοτε θα υπήρχε ετοιμοπαράδοτο μάρμαρο στην παραλία. Οι Ρωμαίοι εξόρυσαν πάρα πολύ μάρμαρο από την Πάρο. Γινόταν κυριολεκτικά ένας «χαμός» εξόρυξης και μεταφοράς. «Ε.Ε.»: Αντίστοιχες κατασκευές δεν πρέπει να υπήρχαν και στη στεριά, για την μεταφορά των αντικειμένων;
– Βεβαίως,αλλά για μερικούς λόγους κυρίως, έχουν εξαφανισθεί. Είτε έχουν αποδομηθεί και χρησιμοποιηθεί ως δομικά υλικά σε μεταγενέστερες κατασκευές, είτε σκεπάστηκαν από προσχώσεις με την παρόδο του χρόνου. Αλλά τέτοιες αυλακώσεις βλέπουμε και στην δυτική είσοδο του Παρθενώνα. Βέβαια, στην ξηρά, μην ξεχνάμε, οι μεταφορές γίνονταν εύκολα, κυρίως με την χρήση τροχών.
Το υποθαλάσσιο τείχος Πάρου-Αντιπάρου
Πρίν από 11.000 – 11.500 χρόνια η Πάρος με τη Νάξο ήταν ενωμένες. Το μέγιστο βάθος ανάμεσά τους σήμερα είναι 35 μέτρα. Το εικονιζόμενο στενό μεταξύ Πάρου – Αντιπάρου ήταν ακόμα στεριά πολύ πιό πρόσφατα στο χρόνο, έως 7.200 χρόνια πρίν. Τότε, άρχισε να δημιουργειται ένα παλιρροϊκό, θαλάσσιο «ποταμάκι», όπως στο στενό του Ευρίπου. Έτσι εξηγείται και η πολύ μεγάλη αλιευτική δραστηριότητα στο Σάλιαγκο, χωρίς χρήση αγκιστριών αλλά με την χρήση καμακιών και διβαριών
Οι τέσσερις σταυροί στο κέντρο της παρακάτω φωτογραφίας υποδεικνύουν μιά ξέρα. Το αμέσως από πάνω νησί είναι το Ρεμματονήσι, «νησί Γουλανδρή» και πιό πάνω ο Σάλιαγκος, όπου έχει πιστοποιηθεί μιά από τις αρχαιότερες παρουσίες ανθρώπου στο νότιο Αιγαίο, τουλάχιστον από το 6.400 χρόνια πριν, οπότε υπολογίζεται ότι υπήρχε εκεί μιά σχετικά μεγάλη για εκείνα τα χρόνια αποικία περίπου 300 ανθρώπων, υποστηρίζει ο Colin Renfrew (τώρα Λόρδος), που έκανε τις ανασκαφές εκεί και στο Πυργάκι το 1964 και που τώρα κανει καταπληκτικές ανασκαφές στην Κέρο.
Υπάρχει κι ένα τείχος, ολότελα σκεπασμένο από τα νερά, που ενώνει την Πάρο με την Αντίπαρο (Από την Πούντα δεξιά στον παραπάνω χάρτη, μέσω της ξέρας, πάει αριστερά.) Το τείχος είναι σε τέτοιο βάθος, που υπολόγισα, ότι πρέπει να είχε αρχίσει να χτίζεται την εποχή πριν την ακμή του Σάλιαγκου. Δηλαδή, όταν άρχισαν να χάνουν την επαφή με την αντίπερα «όχθη», άρχισαν να τοποθετούν μεγάλες πέτρες στο κατακλυζόμενο στενό και όπως ανέβαινε η στάθμη της θάλασσας, προσέθεταν και άλλες Έτσι δημιουργήθηκε σιγά-σιγά μιά λιθοδομή, ένα τείχος-γέφυρα. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Βρήκα και κάποιες ασυνέχειες στο τείχος.
«Ε.Ε.»: Τουτέστιν;
– Όταν ανέσκαψε ο Colin Renfrew το Σάλιαγκo, ενώ βρήκε απίστευτα πολλά κιλά υπολειμμάτων τροφής από τη θάλασσα, δεν βρήκε ούτε ένα αγκίστρι. Βρήκε κόκκαλα από μεγάλους τόννους μήκους 1.5 μ, κόκκαλα από φάλαινα και χιλιάδες όστρακα. Ενώ σε άλλους αρχαίους παραθαλάσσιους οικισμούς (Φτελιά Μυκόνου, Μαρουλάς Κύθνου) έχουν βρεθεί πολλά αγκίστρια διαφόρων ειδών, εδώ, ούτε ένα! Μόνο πολλές αιχμές βελών και δοράτων απο οψιανό λίθο Μήλου.
Το ελαφρά οφιοειδές αρχαίο «τείχος»-γέφυρα, που ένωνε την Πάρο με την Αντίπαρο, τώρα κάτω από τα νερά του Αιγαίου. Το βάθος της θάλασσας εδώ είναι 5,50 – 6 μέτρα. Η διατομή του τείχους είναι σχήματος τραπεζίου. Η στέψη της λιθορριπής αυτής βρίσκεται στα -3 μέτρα. Οι πέτρες κατα μέσο όρο έχουν βάρος, όσο μπορεί να σηκώσει και να κουβαλήσει ένας άνθρωπος, περίπου 25-30 κιλά.
Σκέφτομαι λοιπόν, ότι αυτοί οι άνθρωποι, έποικοι όντες, από όσο γνωρίζουμε, από Καρία και Λυκία (τα κεραμικά τους, εκείνης της εποχής, μοιάζουν πάρα πολύ με αυτά του Σαλιάγκου) και θεωρώ, ότι ψάρευαν με τον ίδιο τρόπο, που ψάρευαν και στα ποτάμια της Καρίας και της Λυκίας, όπως έκαναν και κάνουν οι Σκωτσέζοι στην Σκωτία, ή οι Ινδιάνοι στα ποτάμια της Β. Αμερικής. Φράζουν δηλαδή, μερικώς το ποτάμι με πέτρες αναγκάζοντας έτσι τα ψάρια να περάσουν από μία πολύ στενή δίοδο, όπου είτε τα καμακώνουν, είτε βάζουν κάποιο δίκτυ και τα μαζεύουν. Τι να τα έκαναν τα αγκίστρια λοιπόν; Είχαν φτιάξει τη γέφυρά τους λοιπόν που χρησίμευε και ως διβάρι.
Αιγαίο: κοιτίδα και χωνευτήρι πολλών επάλληλων Πολιτισμών
– Εκτιμώ ότι οι κυριότεροι λόγοι αρχικά, είναι γεωλογικοί και βιολογικοί, δηλαδή περιβαλλοντικός. Μπορείς να αναπτύξεις πολιτισμό και γενικώς να υπάρχει μία συνέχεια εκεί, που έχεις να φάς, να πιείς και να ζήσεις χωρίς σοβαρούς φυσικούς κινδύνους. Φανταστείτε πώς θα ήταν αυτά τα μέρη πρίν μερικές χιλιάδες χρόνια. Σε ένα τέτοιο μέρος μπορείς να αναπτύξεις πολιτισμό, γιατί έχεις κατάλληλες, καλές συνθήκες ζωής, έχεις τροφή, έχεις πρόσβαση σε πρώτες ύλες, όπως οψιανό από Μήλο, μάρμαρο από Πάρο, Νάξο, Τήνο, σμύριδα από Νάξο, μέταλλα από Σίφνο κ.λπ.. Τα νησιά επίσης έχουν ένα ακόμη πλεονέκτημα. Προάγουν μια βιοποικιλότητα, όχι μόνον στα ζώα και στα φυτά, η οποία έχει βέβαια τις ρίζες της στη γεωλογική ποικιλότητα, αλλά προκύπτει και μιά πολιτισμική ποικιλότητα. Από τη στιγμή, που χωρίζονται π.χ. η Νάξος και η Πάρος πριν 10,000 χρόνια, αλλιώς θα φτιάξουν το αγγείο κάποιοι στο ένα νησί, αλλιώς οι άλλοι στο άλλο νησί. Άλλες ιδέες θα αναπτύξει ο ένας, άλλες ο άλλος. Και έτσι παράγεται και πολιτισμική ποικιλότητα, που εξελίσσεται σε πλούτο.
Ο κυριότερος όμως, παράγων γέννησης πολιτισμου είναι ο προκύπτων ελεύθερος χρόνος για δημιουργία. Πιστεύω, ότι το Αιγαίο ήταν (και είναι) ένας μοναδικός χώρος γιά την ανάπτυξη του πνεύματος και του φωτός ακριβώς διότι λόγω περιβαλλοντικών συνθηκών είχες εξοικονομήσει τον ελεύθερο χρόνο, ώστε να έχεις και την πολυτέλεια να σκεφθείς, να στοχασθείς. Όταν πρέπει να τρέχεις ως νομάς πίσω από τα κοπάδια και να κρύβεσαι από το λιοντάρι να μην σε φάει και είσαι συνέχεια «στο τρέξιμο», πού να σκεφτείς, πού να γεννήσεις πολιτισμό και ιδέες. Όταν όμως, αρχίζεις κι έχεις ελεύθερο χρόνο, τότε πιά μπορείς να αρχίσεις να κοσμείς ένα χρηστικό πήλινο αντικείμενο με παραστάσεις, να ασχολείσαι και με την φιλοσοφία, τα μαθηματικά, το θέατρο, τη μουσική, την ποίηση, τη λογοτεχνία, την δημοκρατία και άλλες πρωτοποριακές ιδέες.
[ Ευχαριστώ ιδιαίτερα τους φίλους μου Βασίλη Καμπά και Νίκο Βυριώτη, που
πρώτοι εντόπισαν την πρωτοφανή έκταση των λαξεύσεων στα παράκτια ρηχά
γύρω από την Πάρο το φθινόπωρο του 2006. Π. Νικ. ] Αγγελική Ρέτουλα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου