Ο λοιμός που εξόντωσε την αρχαία Αθήνα και σκότωσε τον Περικλή.

Τι έγραφε ο Θουκυδίδης για τον μεγάλο λοιμό της Αθήνας που ξέσπασε το 430 πΧ

Ο Λοιμός των Αθηνών ήταν μια καταστροφική επιδημία η οποία εκδηλώθηκε κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου, το 430 π.Χ., και ενώ η πόλη πολιορκούνταν από τους Σπαρτιάτες. Έγινε η αιτία θανάτου όχι μόνο χιλιάδων Αθηναίων, αλλά και της πιο ιστορικής Δημοκρατίας του κόσμου.

Βασισμένοι στις περιγραφές του Θουκυδίδη που κάνει λόγο για συμπτώματα που ξεκινούν από το στόμα και καταλήγουν στη κοιλιακή χώρα, το έντερο, το δέρμα και το κεντρικό νευρικό σύστημα, γιατροί και ιστορικοί διατύπωσαν εδώ και χρόνια διάφορες θεωρίες. Μια επικρατούσα θεωρία υποστήριξε ότι ο λοιμός των Αθηναίων οφειλόταν στον ιό Έμπολα. Η εκδοχή αυτή υποστηρίχτηκε αρχικά από τον Anthony Ramirez με άρθρο του το 1996 στους New York Times. Ωστόσο υπάρχουν ισχυρές αμφισβητήσεις, αλλά και νέα δεδομένα.

Τι έγραφε ο Θουκυδίδης για τον μεγάλο λοιμό της Αθήνας που ξέσπασε το 430 πΧ. Συνέβη ενώ οι Λακεδαιμόνιοι πολιορκούσαν την πόλη στον Πελοποννησιακό πόλεμο.
Ο Λοιμός των Αθηνών ξέσπασε στην αρχαία Αθήνα κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου, το 430 π.Χ., και ενώ η πόλη πολιορκούνταν από τους Σπαρτιάτες. Η επιδημία πρωτοεμφανίστηκε στον Πειραιά, που αποτελούσε την κύρια είσοδο προμηθειών της πόλης.

 
Ο λοιμός φαίνεται ότι ξεκίνησε πρώτα από την Αιθιοπία, επεκτάθηκε στην Άνω Αίγυπτο και έφτασε τη Λιβύη. Εμφανίστηκε και σε άλλες περιοχές της ανατολικής Μεσογείου και επέστρεψε δύο φορές, το 429 π.Χ. και τον χειμώνα του 427/426 π.Χ. Η καταστροφή που προκάλεσε στον πληθυσμό της Αθήνας ήταν ανυπολόγιστη. Οι λεπτομερείς μαρτυρίες του Θουκυδίδη είναι ανεκτίμητες για την μελέτη του γεγονότος, καθώς ο ίδιος ήταν αυτόπτης μάρτυρας και είχε μολυνθεί, αλλά κατόρθωσε να επιζήσει.


ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ 2.47.1–2.54.5: Ο λοιμός

[2.47.1] Κατά τοιούτον τρόπον έγινεν η τελετή του ενταφιασμού κατά τον χειμώνα τούτον, μετά την λήξιν του οποίου έληξε και το πρώτον έτος του πολέμου. [2.47.2] Ευθύς δε με την αρχήν του επομένου θέρους, οι Πελοποννήσιοι και λοιποί σύμμαχοι, με τα δύο τρίτα των δυνάμεών των, όπως και την πρώτην φοράν, υπό την αρχηγίαν του βασιλέως των Λακεδαιμονίων Αρχιδάμου, υιού του Ζευξιδάμου, εισέβαλαν εις την Αττικήν, όπου στρατοπεδεύσαντες ήρχισαν να ερημώνουν την γην. [2.47.3] Και πριν παρέλθουν πολλαί ημέραι από της εισβολής, παρουσιάσθη δια πρώτην φοράν εις τας Αθήνας ο λοιμός, ο οποίος ελέγετο μεν ότι είχεν ενσκήψει προηγουμένως πολλαχού, και εις την Λήμνον και εις άλλας χώρας, αλλά πουθενά δεν εμνημονεύετο λοιμώδης νόσος τοιαύτης εκτάσεως, ούτε φθορά ανθρώπων τόσον μεγάλη. [2.47.4] Διότι ούτε ιατροί, οι οποίοι, αγνοούντες την φύσιν της ασθενείας, έπεχείρουν δια πρώτην φοράν να την θεραπεύσουν, αλλ’ απέθνησκαν οι ίδιοι μάλλον, καθόσον και περισσότερον ήρχοντο εις επαφήν με αυτήν, ούτε άλλη καμμία ανθρωπίνη τέχνη ηδύνατο να βοηθήση. Ό,τι αφορά εξ άλλου τας προς τους θεούς παρακλήσεις ή τας προς τα μαντεία επικλήσεις και τα τοιαύτα, τα πάντα ήσαν ανωφελή, και επί τέλους οι άνθρωποι, καταβληθέντες από το κακόν, παρητήθησαν αυτών
[2.48.1] Η νόσος ήρχισε το πρώτον, ως λέγεται, από την νοτίως της Αιγύπτου κειμένην Αιθιοπίαν, από όπου κατέβη έπειτα εις την Αίγυπτον και την Λιβύην και επεξετάθη εις το πλείστον μέρος της Περσικής αυτοκρατορίας. [2.48.2] Εις δε την πόλιν των Αθηνών ενέσκηψεν αιφνιδίως και προσέβαλε κατά πρώτον τους κατοίκους του Πειραιώς, και δια τούτο ελέχθη από αυτούς, ότι οι Πελοποννήσιοι είχαν ρίψει δηλητήριον εις τας δεξαμενάς, διότι κρήναι δεν υπήρχαν ακόμη εκεί. Αλλ’ ύστερον έφθασε και εις την άνω πόλιν και από τότε ηύξησε μεγάλως η θνησιμότης. [2.48.3] Καθείς δε, είτε ιατρός, είτε άπειρος της ιατρικής, ημπορεί, αναλόγως της ατομικής του κρίσεως, να ομιλή περί της πιθανής προελεύσεώς της καί περί των αιτίων, τα οποία νομίζει ικανά να επιφέρουν τοιαύτην διατάραξιν των υγιεινών συνθηκών. Αλλ’ εγώ, που και ο ίδιος έπαθα από την νόσον, και με τα ίδια τα μάτια μου είδα άλλους πάσχοντας, θα εκθέσω την πραγματικήν της πορείαν και θα περιγράψω τα συμπτώματά της, η ακριβής παρατήρησις των οποίων θα επιτρέψη ασφαλέστερον εις τον καθένα που θα ήθελε να τα σπουδάση επιμελώς να κάμη την διάγνωσίν της, εάν ποτέ ήθελε και πάλιν ενσκήψει

[2.49.1] Το έτος τωόντι εκείνο, κατά κοινήν ομολογίαν, έτυχε μέχρι της στιγμής της εισβολής της νόσου να είναι κατ’ εξοχήν απηλλαγμένον από άλλας ασθενείας. Εάν όμως κανείς υπέφερε τυχόν προηγουμένως από καμμίαν άλλην ασθένειαν, όλαι κατέληγαν εις αυτήν. [2.49.2] Όσοι εξ άλλου ήσαν ως τότε υγιείς, χωρίς καμμίαν φανεράν αιτίαν, προσεβάλλοντο αιφνιδίως από πονοκέφαλον με ισχυρόν πυρετόν και ερυθήματα και φλόγωσιν των οφθαλμών, και το εσωτερικόν του στόματος, ο φάρυγξ και η γλώσσα εγίνοντο ευθύς αιματώδη, και η εκπνοή ήτον αφύσικος και δυσώδης. [2.49.3] Κατόπιν των φαινομένων αυτών, επηκολούθουν πτερνισμοί και βραχνάδα, και μετ’ ολίγον το κακόν κατέβαινεν εις το στήθος, συνοδευόμενον από ισχυρόν βήχα. Και όταν προσέβαλλε τον στόμαχον, επροκάλει ναυτίαν, και ταύτην επηκολούθουν, με μεγάλην μάλιστα ταλαιπωρίαν, εμετοί χολής, όσοι περιγράφονται υπό των ιατρών. [2.49.4] Και εις άλλους μεν αμέσως, εις άλλους δε πολύ βραδύτερον, παρουσιάζετο τάσις προς εμετόν ατελεσφόρητος, προκαλούσα ισχυρόν σπασμόν, ο οποίος εις άλλους μεν κατέπαυεν, εις άλλους δε εξηκολούθει επί πολύ. [2.49.5] Το σώμα εξωτερικώς δεν παρουσιάζετο πολύ θερμόν εις την αφήν, ούτε ήτο ωχρόν, αλλ’ υπέρυθρον, πελιδνόν, έχον εξανθήματα μικρών φλυκταινών και ελκών. Εσωτερικώς όμως εθερμαίνετο τόσον πολύ, ώστε οι ασθενείς δεν ηνείχοντο ούτε τα ελαφρότατα ενδύματα ή σινδόνια, και επέμεναν να είναι γυμνοί, και μεγίστην ησθάνοντο ευχαρίστησιν, αν ημπορούσαν να ριφθούν εντός ψυχρού ύδατος. Πολλοί δε πράγματι, οι οποίοι είχαν μείνει ανεπιτήρητοι, ερρίφθησαν εις δεξαμενάς, διότι κατετρύχοντο από δίψαν άσβεστον, αφού και το πολύ και το ολίγον ποτόν εις ουδέν ωφέλει. [2.49.6] Και η αδυναμία τού ν’ αναπαυθούν, καθώς και η αϋπνία, τους εβασάνιζαν διαρκώς. Και το σώμα, εφόσον η νόσος ήτο εις την ακμήν της, δεν κατεβάλλετο, αλλ’ αντείχε καταπληκτικώς εις την ταλαιπωρίαν, ώστε ή απέθνησκαν οι πλείστοι την εβδόμην ή ενάτην ημέραν εκ του εσωτερικού πυρετού, πριν εξαντληθούν εντελώς αι δυνάμεις των, ή, εάν διέφευγαν την κρίσιν, η νόσος κατήρχετο περαιτέρω εις την κοιλίαν και επροκάλει ισχυράν έλκωσιν, και συγχρόνως επήρχετο ισχυρά διάρροια, ούτως ώστε κατά το μεταγενέστερον τούτο στάδιον οι πολλοί απέθνησκαν από εξάντλησιν. [2.49.7] Διότι το νόσημα, αφού ήρχιζεν από την κεφαλήν, όπου το πρώτον εγκαθίστατο, εξετείνετο βαθμηδόν εφ’ όλου του σώματος, και αν κανείς ήθελε διαφύγει τον θάνατον, προσέβαλλε τα άκρα, όπού άφινε τα ίχνη του. [2.49.8] Καθόσον το νόσημα προσέβαλλε και τα αιδοία και τα άκρα των χειρών και ποδών, και πολλοί χάνοντες αυτά εσώζοντο, μερικοί μάλιστα έχαναν και τους οφθαλμούς. Άλλοι πάλιν, ευθύς μετά την θεραπείαν, επάθαιναν γενικήν αμνησίαν και δεν ανεγνώριζαν ούτε εαυτούς, ούτε τους οικείους των 

[2.50.1] Ο χαρακτήρ τωόντι της νόσου ήτο τοιούτος, ώστε δεν ημπορεί να περιγραφή επαρκώς δια λόγων, και όχι μόνον η σφοδρότης της προσβολής εκάστου κρούσματος υπερέβαινε γενικώς την ανθρωπίνην αντοχήν, αλλά και κατά τούτο απεδείχθη σαφέστατα, ότι δεν επρόκειτο δια καμμίαν από τας συνήθεις ανθρωπίνας ασθενείας, καθόσον τα όρνεα και τα τετράποδα, όσα τρώγουν τα ανθρώπινα πτώματα, μολονότι πολλοί νεκροί έμεναν άταφοι, ή δεν έπλησίαζαν αυτούς, ή αν έτρωγαν από τα πτώματα, εψοφούσαν. [2.50.2] Απόδειξις τούτου είναι η αναμφισβήτητος εξαφάνισις των ορνέων τούτων, τα οποία δεν έβλεπε κανείς ούτε πέριξ των πτωμάτων, ούτε αλλού πουθενά. Ενώ προκειμένου περί των σκύλων, το αποτέλεσμα ήτον ακόμη περισσότερον καταφανές, ως εκ του ότι συμβιούν με τους ανθρώπους.

[2.51.1] Τοιούτος λοιπόν ήτον ο γενικός χαρακτήρ της ασθενείας, διότι παραλείπω πολλά άλλα ασυνήθη συμπτώματα, κατά τα όποια τα καθέκαστα κρούσματα διέφεραν τα μεν από τα δε. Και εφόσον διήρκει η νόσος, καμμία άλλη από τας συνήθεις ασθενείας δεν παρηνώχλει τους κατοίκους, εάν δε τυχόν παρουσιάζετο κανέν κρούσμα, απέληγεν εις αυτήν. [2.51.2] Και άλλοι μεν απέθνησκαν ένεκα ανεπαρκούς νοσηλείας, άλλοι όμως μολονότι υπεβάλλοντο εις επιμελεστάτην τοιαύτην. Αλλ’ ουδέ και κανέν φάρμακον, δύναμαι σχεδόν να είπω, ευρέθη, του οποίου η χρήσις να είναι αποτελεσματική, διότι εκείνο που ωφέλει τον ένα, αυτό το ίδιον έβλαπτε τον άλλον, [2.51.3] και καμμία ιδιοσυγκρασία, όπως απεδείχθη, δεν ήτον αρκετά ισχυρά δια να αντισταθή, ή αρκετά ασθενής, όπως αποφύγη την ασθένειαν, αλλά όλοι αδιακρίτως υπέκυπταν εις αυτήν, και εκείνοι ακόμη, που εθεραπεύοντο με πάσαν ιατρικήν επιμέλειαν.

[2.51.4] Και το φοβερώτερον εις όλην αυτήν την ασθένειαν ήτο όχι μόνον η αποθάρρυνσις των θυμάτων, όταν αντελαμβάνοντο, ότι προσεβλήθησαν απότην νόσον (διότι το πνεύμα των παρεδίδετο αμέσως εις απελπισίαν και εγκατέλειπαν εαυτούς εις την τύχην και δεν ανθίσταντο κατά της ασθενείας), αλλά και το γεγονός, ότι νοσηλεύοντες ο είς τον άλλον, εμολύνοντο και απέθνησκαν ωσάν πρόβατα. Και τούτο προεκάλει τους περισσοτέρους θανάτους, [2.51.5] διότι ή απέφευγαν εκ φόβου να επικοινωνούν προς αλλήλους και οι ασθενείς απέθνησκαν εγκαταλελειμμένοι, εις τρόπον ώστε πολλαί κατοικίαι ερημώθησαν δι’ έλλειψιν νοσηλείας, είτε επικοινωνούσαν και απέθνησκαν εκ της μολύνσεως. Η τελευταία αυτή τύχη επεφυλάσσετο ιδίως εις τους οπωσδήποτε αντιποιουμένους ευγένειαν αισθημάτων, διότι, θεωρούντες τούτο καθήκον τιμής, επεσκέπτοντο τους φίλους των, αψηφούντες τον προσωπικόν κίνδυνον, ενώ αντιθέτως οι ίδιοι οι συγγενείς, καταβαλλόμενοι από το μέγεθος της συμφοράς, εβαρύνοντο επί τέλους και παρήτουν και αυτούς τους θρήνους υπέρ των αποθνησκόντων. [2.51.6] Ακόμη όμως περισσότερον ευσπλαχνίζοντο τους θνήσκοντας και τους ασθενείς όσοι είχαν θεραπευθή από την νόσον, διότι και εγνώριζαν αυτήν εξ ιδίας πείρας και ήσαν του λοιπού οι ίδιοι πλήρεις θάρρους, καθόσον η νόσος δεν προσέβαλλε δις τον ίδιον άνθρωπον, μετά κακής τουλάχιστον εκβάσεως. Και όχι μόνον εμακαρίζοντο αυτοί από τους άλλους, αλλά και οι ίδιοι, ένεκα της υπερβολής της παρούσης χαράς των, είχαν ως προς το μέλλον κάποιαν επιπολαίαν ελπίδα, ότι δεν θ’ απέθνησκαν πλέον ούτε από άλλην ασθένειαν.


Πηγή κειμένου: Θουκυδίδου Ιστορίαι. Ι–ΙΙ. 2η έκδ. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας. (1η έκδ. Οξφόρδη: Οxford University Press). Μετάφραση Ε.Κ. Βενιζέλος 



Η πανδημία και οι επιστημονικές θεωρίες για την μετάδοση της νόσου

Ο Λοιμός των Αθηνών ήταν μια καταστροφική επιδημία η οποία εκδηλώθηκε κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου, το 430 π.Χ., και ενώ η πόλη πολιορκούνταν από τους Σπαρτιάτες. Έγινε η αιτία θανάτου όχι μόνο χιλιάδων Αθηναίων, αλλά και της πιο ιστορικής Δημοκρατίας του κόσμου. Βασισμένοι στις περιγραφές του Θουκυδίδη που κάνει λόγο για συμπτώματα που ξεκινούν από το στόμα και καταλήγουν στη κοιλιακή χώρα, το έντερο, το δέρμα και το κεντρικό νευρικό σύστημα, γιατροί και ιστορικοί διατύπωσαν εδώ και χρόνια διάφορες θεωρίες. Μια επικρατούσα θεωρία υποστήριξε ότι ο λοιμός των Αθηναίων οφειλόταν στον ιό Έμπολα. Η εκδοχή αυτή υποστηρίχτηκε αρχικά από τον Anthony Ramirez με άρθρο του το 1996 στους New York Times. Ωστόσο υπάρχουν ισχυρές αμφισβητήσεις, αλλά και νέα δεδομένα.


Ο λοιμός της αρχαίας Αθήνας

Πριν από περίπου 2.400 χρόνια ένας θανατηφόρος λοιμός είχε σαρώσει την αρχαία Αθήνα. Σε πέντε χρόνια, έχασαν τη ζωή τους ίσως το ένα τέταρτο του πληθυσμού της πόλης-κράτους, που ήταν τότε υπό πολιορκία από την Σπάρτη. Χιλιάδες Αθηναίοι βρήκαν φρικτό θάνατο. Το πρώτο σύμπτωμα των ασθενών, ήταν ένας εξοντωτικός πυρετός, ακατάσχετη αιμορραγία από τα μάτια, εμετός και συνέχεια της αιμορραγίας, ακολουθούμενη από εξανθήματα και διάρροια. Ο Θουκυδίδης αναφέρει πως αν κανείς ήθελε να διαφύγει τον θάνατο, έκοβε το μέρος του σώματος όπου υπήρχε εμφανής ένδειξη των συμπτωμάτων, όπως άκρα των χεριών και ποδιών, και μερικοί έβγαζαν ακόμη και τα μάτια τους. Άλλοι πάλι, αμέσως μετά την θεραπεία τους, πάθαιναν γενική αμνησία και δεν αναγνώριζαν ούτε τους εαυτούς τους ούτε τους οικείους τους
Αυτή η τρομοκρατική μάστιγα προκάλεσε τεράστια θνησιμότητα και οδήγησε απροσδόκητα και πρώιμα, το τέλος του χρυσού αιώνα. Ο πολιτισμός και η οικονομική άνθηση υποχώρησαν σημαντικά και η μοίρα της Αθήνας επηρεάστηκε καθοριστικά. Άρα και η πορεία των ελληνικών πόλεων. Ο Περικλής, ο ηγέτης που σηματοδότησε εκείνη την εποχή, ήταν ένας από τους χιλιάδες πολίτες που υπέκυψαν στην επιδημία. Η θέα των αναρίθμητων νεκρικών πυρών στην πόλη έκανε τους Σπαρτιάτες να αποχωρήσουν ώστε να αποφύγουν την επιδημία. Πέρα από τον ίδιο τον Περικλή, ένα μεγάλο μέρος της ηγεσίας, των στρατιωτικών δυνάμεων στόλου και ξηράς πέθανε επίσης, και η εξουσία στην πόλη αναλήφθηκε από διάφορους αντικαταστάτες τους οποίους ο Θουκυδίδης χαρακτηρίζει ως ανίκανους και αδύναμους.

Με την πάροδο των ετών, οι μελετητές ανέπτυξαν αρκετές θεωρίες και ταύτισαν τον λοιμό, με δεκάδες σύγχρονες ασθένειες όπως, χολέρα, ελονοσία, ευλογιά, βουβωνική πανώλη και ίσως κάποιο είδος συνδρόμου που οδήγησε σε τοξικό σοκ .

 

Ο Θουκυδίδης έζησε τον λοιμό και αναφέρει πως η ασθένεια προέρχονταν από την Αιθιοπία, και πέρασε μέσω της βόρειας Αφρικής στον ελληνικό κόσμο. Εκτιμάται ότι σκότωσε τo 1/3 του πληθυσμού της πόλης ο οποίος ανερχόταν σε 300.000

Η θεωρία του Έμπολα 

Τρεις ερευνητές ιατρικής και ένας καθηγητής κλασσικών σπουδών θεωρούν ότι ο λοιμός των Αθηνών (περίπου 430-425 π. Χ. ) ήταν στην πραγματικότητα μια επίθεση του ιού Έμπολα. O Dr. Patrick Olson, επιδημιολόγος στο Navy Medical Center στο San Diego και οι συνάδελφοί του δημοσίευσαν μια σχετική θεωρία στην εφημερίδα «Emerging Infectious Diseases». Υποστήριξαν ότι ο ιός Έμπολα και τα σύγχρονα συμπτώματα του, είναι όμοια με εκείνα του αρχαίου ελληνικού λοιμού, όπως έχει καταγραφεί από τον Θουκυδίδη στο έργο «Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου», που ήταν και το πιο πλήρες σύγγραμα όσον αφορά στην περιγραφή τους. Οι ερευνητές επεσήμαναν ότι τα περισσότερα θύματα από την αρχαία Ελλάδα, όπως και της σύγχρονης Αφρικής, έχασαν τη ζωή τους μέσα σε επτά με εννέα ημέρες. Οι Αθηναίοι θεραπευτές, αρρώστησαν όπως και οι σημερινοί, ενώ οι Σπαρτιάτες που είχαν στήσει πολιορκία λίγο μακρύτερα επιβίωσαν. Αυτό δείχνει ότι η αρχαία ασθένεια, όπως και ο ιός Έμπολα, μεταδιδόταν από αίμα, σάλιο ή επαφή και όχι μέσω του αέρα. 

Το σενάριο μετάδοσης από τις αφρικανικές μαϊμούδες

Ο Θουκυδίδης υποστήριξε επίσης ότι η ασθένεια είχε έρθει από τις ακτές της Αφρικής, κάπου νότια της Αιθιοπίας. Ο ιός Έμπολα επίσης από όσο γνωρίζουμε έχει αφρικανικές ρίζες. Υπάρχουν μάλιστα και αποδεικτικά στοιχεία ότι γίνονταν ταξίδια από την Αφρική στην Ελλάδα κατά την αρχαιότητα. Στη Σαντορίνη, ένα νησί στρατηγικής σημασίας για την Αθήνα, εντοπίστηκαν στα σπίτια τοιχογραφίες που απεικονίζουν αφρικάνικες πράσινες μαϊμούδες, που είναι γνωστό ότι μεταδίδουν τον ιό Έμπολα. Ακόμη πιο ενδιαφέρουσα είναι η έκθεση που αναφέρει την ύπαρξη έντονου λόξυγγα μεταξύ 15% των θυμάτων στο Kikwit, Ζαΐρ, σημείωσε ο Dr. Olson. Ο Θουκυδίδης αναφέρει και αυτός παρόμοια συμπτώματα λόξυγγα.

Οι Κυανοπίθηκοι στην τοιχογραφία από τον προϊστορικό οικισμό του Ακρωτηρίου στην Σαντορίνη. Σύμφωνα με τη θεωρία έφεραν τον λοιμό από την Αφρική στην Αρχαία Ελλάδα.

Οι αμφισβητήσεις

Όμως δεν είναι όλοι σύμφωνοι με αυτή τη θεωρία. Ο David Morens, ένας κορυφαίος επιδημιολόγος και κύριος ερευνητής στο θέμα της αθηναϊκής πανδημίας, στο Πανεπιστημίου της Χαβάη, στην Manoa, δήλωσε ότι η ανάγνωση και αναγνώριση των σύγχρονων ασθενειών βάσει των περιγραφών του Θουκυδίδη είναι ένα λάθος. Ο Θουκυδίδης ως Αθηναίος στρατηγός, ο οποίος επέζησε από την πανούκλα, στερούνταν στοιχειωδών ιατρικών γνώσεων, σε σχέση με τον σύγχρονο του Ιπποκράτη, ανέφερε ο Dr. Morens. Έτσι και οι περιγραφές των συμπτωμάτων είναι στην καλύτερη περίπτωση ασαφείς. Η λέξη «φλύκταινες» του Θουκυδίδη για παράδειγμα, μπορεί να έχει πολλαπλές μεταφράσεις, ως φουσκάλες που έχουν υγρό ή ως κάλοι που δεν έχουν. Οι φουσκάλες ενδέχεται να υποδηλώνουν ίσως ευλογιά, που είναι ένας από τους υποψηφίους ιούς στις έρευνες των επιστημόνων. Αυτό όμως, αποκλείει την θεωρία της πανούκλας, που θεωρείται ένα άλλο αίτιο. Ο Dr. Morens και ο συνάδελφός του Πανεπιστημίου της Χαβάης, Robert J. Mark Littman, καθηγητής κλασσικών σπουδών, δεν επικεντρώνονται στα συμπτώματα, που δεν τα θεωρούν αξιόπιστα αποδεικτικά στοιχεία, αλλά στον τόπο και χρόνο του λοιμού. Για παράδειγμα, αναφέρουν ότι το χρονικό διάστημα του αθηναϊκού λοιμού που έφτασε τα πέντε χρόνια, αποκλείει ένα ιό σαν τη γρίπη, που διαρκεί μόνο μερικούς μήνες. Η προέλευση του αθηναϊκού λοιμού από την Αφρική, αποκλείει να είναι μια μολυσματική νόσος, όπως ο ιός Έμπολα. Στον αρχαίο κόσμο, επισημαίνουν, δεν υπήρχαν τα μέσα μεταφοράς που θα μπορούσαν να μεταφέρουν έναν ιό, με ξενιστή μια μαϊμού από την Αφρική προς την Αθήνα σε λιγότερο από μια εβδομάδα. Τη στιγμή που η βάρκα θα έφτανε στην Ελλάδα, τόσο οι μαϊμούδες όσο και οι μεταφορείς πιθανότατα θα είχαν πεθάνει. Υπάρχει και ένα άλλο μεγάλο ερώτημα που τέθηκε σε σχέση με τον ιό Έμπολα και τη μάστιγα των Αθηνών. Ο ιός Έμπολα εντοπίστηκε το 1976 και εμφανίστηκε στο Ζαΐρ τη δεκαετία του 1990. Αν ο Αθηναϊκός λοιμός, ήταν ο ιός Έμπολα, γιατί δεν καταγράφηκαν άλλα κρούσματα όλα αυτά τα χρόνια;  

Η ελληνική έρευνα δείχνει τυφοειδή πυρετό

Ελληνική επιστημονική έρευνα κατέληξε πρόσφατα στο συμπέρασμα ότι η αιτία του λοιμού ήταν ο τυφοειδής πυρετός. Η έρευνα έγινε με τη συνεργασία της αρχαιολόγου Έφης Μπαζιωτοπούλου-Βαλαβάνη, που βρήκε έναν μαζικό τάφο θύματα του Λοιμού της Αθήνας, του Επίκουρου Καθηγητή Ορθοδοντικής Μανώλη Ι. Παπαγρηγοράκη, που διατήρησε και αποθήκευσε το σκελετικό υλικό, του συνεργάτη του ορθοδοντικού Φίλιππου Συνοδινού και του Επίκουρου Καθηγητή Νευρογενετικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Χρήστου Γιαπιτζάκη, που πραγματοποίησε την έρευνα ταυτοποίησης του DNA του παθογόνου μικροβίου. Από μαζικό τάφο 150 ατόμων που ανακαλύφθηκε στο αρχαίο νεκροταφείο της Αθήνας, τον Κεραμεικό έγινε έλεγχος του DNA από τον πολφό των δοντιών σε τρία διαφορετικά κρανία. Έγινε έλεγχος ώστε να εντοπιστεί DNA μικροβίων που παραπέμπουν σε 25 πιθανές ασθένειες, δηλαδή για πανώλη, τύφο, άνθρακα, φυματίωση, ευλογιά. Κανένα στοιχείο δεν παρέπεμπε σε αυτές. Στον έλεγχο όμως για τυφοειδή πυρετό βρέθηκε γενετικό υλικό του. Συγκεκριμένα εντοπίστηκε το βακτήριο της Σαλμονέλλας εντέρικα τύφι. Τοσυμπερασμα της ελληνικής ομάδας είναι ότι ορισμένα τουλάχιστον θύματα του λοιμού είχαν τυφοειδή πυρετό, χωρίς να αποκλείουν την πιθανότητα να συνυπήρχε και άλλη λοιμώδης νόσος .

Άλλες πηγές: Geopolitics & Daily News, New York Times, ΤΟ ΒΗΜΑ, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ....

Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/o-ios-empola-itan-o-limos-pou-exontose-tin-archea-athina-ke-ton-perikli-i-nosos-ton-ennea-imeron-ke-o-loxingas-ine-paromia-simptomata-pou-ta-anaferi-ke-o-thoukididis/

 

Άλλες πηγές: Geopolitics & Daily News, New York Times, ΤΟ ΒΗΜΑ, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

ΜΗΧΑΝΗΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ  

 

THATAKOUTE

 

Πηγή κειμένου: Θουκυδίδου Ιστορίαι. Ι–ΙΙ. 2η έκδ. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας. (1η έκδ. Οξφόρδη: Οxford University Press). Μετάφραση Ε.Κ. Βενιζέλος ...

Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/ti-egrafe-o-thoykydidis-gia-ton-megalo-loimo-tis-athinas-poy-xespase-to-430-pch-synevi-eno-oi-lakedaimonioi-poliorkoysan-tin-poli-ston-peloponnisiako-polemo/

[2.47.1] Κατά τοιούτον τρόπον έγινεν η τελετή του ενταφιασμού κατά τον χειμώνα τούτον, μετά την λήξιν του οποίου έληξε και το πρώτον έτος του πολέμου. [2.47.2] Ευθύς δε με την αρχήν του επομένου θέρους, οι Πελοποννήσιοι και λοιποί σύμμαχοι, με τα δύο τρίτα των δυνάμεών των, όπως και την πρώτην φοράν, υπό την αρχηγίαν του βασιλέως των Λακεδαιμονίων Αρχιδάμου, υιού του Ζευξιδάμου, εισέβαλαν εις την Αττικήν, όπου στρατοπεδεύσαντες ήρχισαν να ερημώνουν την γην. [2.47.3] Και πριν παρέλθουν πολλαί ημέραι από της εισβολής, παρουσιάσθη δια πρώτην φοράν εις τας Αθήνας ο λοιμός, ο οποίος ελέγετο μεν ότι είχεν ενσκήψει προηγουμένως πολλαχού, και εις την Λήμνον και εις άλλας χώρας, αλλά πουθενά δεν εμνημονεύετο λοιμώδης νόσος τοιαύτης εκτάσεως, ούτε φθορά ανθρώπων τόσον μεγάλη. [2.47.4] Διότι ούτε ιατροί, οι οποίοι, αγνοούντες την φύσιν της ασθενείας, έπεχείρουν δια πρώτην φοράν να την θεραπεύσουν, αλλ’ απέθνησκαν οι ίδιοι μάλλον, καθόσον και περισσότερον ήρχοντο εις επαφήν με αυτήν, ούτε άλλη καμμία ανθρωπίνη τέχνη ηδύνατο να βοηθήση. Ό,τι αφορά εξ άλλου τας προς τους θεούς παρακλήσεις ή τας προς τα μαντεία επικλήσεις και τα τοιαύτα, τα πάντα ήσαν ανωφελή, και επί τέλους οι άνθρωποι, καταβληθέντες από το κακόν, παρητήθησαν αυτών....

Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/ti-egrafe-o-thoykydidis-gia-ton-megalo-loimo-tis-athinas-poy-xespase-to-430-pch-synevi-eno-oi-lakedaimonioi-poliorkoysan-tin-poli-ston-peloponnisiako-polemo/