Οι δρόμοι της γνώσης. Πως η αρχαία Ελληνική φιλοσοφία και μεταφυσική μπορεί να αλλάξει την ζωή μας

 

Αναμφισβήτητα κομβικό σημείο στην αρχαία ελληνική σκέψη υπήρξε η εμφάνιση του Σωκράτη, καθώς για πρώτη φορά ο στοχασμός του ελληνικού πνεύματος στράφηκε από την παρατήρηση της φύσης στον εσωτερικό κόσμο του εξατομικευμένου ανθρώπου.

Έκτοτε τρεις αλληλοεξαρτώμενοι δρόμοι προσφέρονται για την προσέγγιση της γνώσης,  και την συγκρότηση ενός πολιτισμικού ρεύματος.

Ο Πρώτος βασίζεται στην «εσωτερική φιλοσοφία» ή «μεταφυσική», ο δεύτερος στην επιστημονική θεωρία,  και ο τρίτος στην «κοινωνική φιλοσοφία». 

Ως «εσωτερική φιλοσοφία» ή «μεταφυσική»,   ορίζεται το σύνολο των αναπόδεικτων στις περισσότερες περιπτώσεις πεποιθήσεων (που οφείλονται ενίοτε   και στην «μυστικιστική υπερβατική ενόραση», κάποιων ιδιαίτερα «πνευματικών» ανθρώπων),  μιας κοινωνίας, για την φύση του ανθρώπου και του κόσμου, οι οποίες φαίνονται στα πλαίσια αυτής της κοινωνίας να είναι ορθές.

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, υπάρχει η εξωτερική γνώση, που προσλαμβάνει ο άνθρωπος με τις αισθήσεις και τη λογική του, αλλά  υπάρχει και η  εσωτερική γνώση που δίνεται στον άνθρωπο με την «μύηση»,  όταν ωριμάζει ηθικά και νοητικά. 

Ο άνθρωπος αποκτά την εσωτερική γνώση πολύ πιο δύσκολα, διότι προϋπόθεση  για την κατάκτηση της,  είναι η σταθερή ενατένιση της εσωτερικής ζωής, η υπέρβαση των αισθήσεων και ο απόλυτος έλεγχος του νου.

Συνεπώς, σοφός είναι αυτός που έχει υπερβεί τον κόσμο των αισθήσεων και των επιθυμιών, επειδή γι’αυτόν ανασηκώθηκε το πέπλο της πλάνης και της λήθης, και αντίκρισε την αιώνια Αλήθεια.

Είναι αυτός που κατέκτησε την γνώση που αφορά στις εσωτερικές αιτίες των φαινομένων, στους παγκόσμιους νόμους, και στις εφαρμογές αυτών των νόμων, ως αιώνιες Σταθερές στη Φύση.  Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Πλάτωνας (πολιτεία , 518 b-d):

«Στο εσωτερικό της ψυχής του, καθένας έχει την ικανότητα να μαθαίνει και το όργανο που του επιτρέπει να αποκτά την μόρφωση είναι η ψυχή. Και, καθώς δεν μπορούμε να στρέψουμε το μάτι μας από το σκοτάδι στο φως, χωρίς να γυρίσουμε ταυτόχρονα όλο μας το σώμα, έτσι ακριβώς πρέπει με ολόκληρη την ψυχή να πραγματοποιηθεί η στροφή αυτού του οργάνου, ως τη στιγμή που θα είναι ικανό, στραμμένο προς το πραγματικό να σηκώσει το βάρος της ενατένισης εκείνου, που είναι το πιο φωτεινό μέσα στο πραγματικό. Εκείνου, που ονομάζομε Αγαθό.»  

Tην εποχή που καταγράφει η σύγχρονη ιστορία, μόλις 3.500 ετών, μία  σειρά  μυστών εμφανίστηκε  σε Aνατολή και Δύση,  δημιουργώντας και συντηρώντας «μυητικές εστίες». Κάποιοι από αυτούς ήταν ο Oρφέας, ο Πυθαγόρας, ο Hράκλειτος, ο Πλάτωνας, ο Πλωτίνος, ο Απολλώνιος Τυανέυς, ο Πλήθων ο Γεμιστός, ο Παράκελσος, o Giordano Bruno (Τ. Μπρούνο), και άλλοι τόσοι στην Aνατολή, οι οποίοι κράτησαν τον πυρσό της πνευματικότητας  αναμμένο πάνω στον πλανήτη.

Ο δεύτερος δρόμος, είναι η επιστημονική κοσμοθεωρία,   θεμελιωτής της οποίας  υπήρξε ο Aριστοτέλης (384 π.χ - 322 π.χ ), και  η οποία αποτελεί το κομμάτι των πεποιθήσεων, οι οποίες ερμηνεύονται βάση  λογικά ελεγμένων και αντικειμενικών γνώσεων,  στηριζόμενες  στην παρατήρηση, το πείραμα και τον συσχετισμό των γνώσεων.

Ο τρίτος δρόμος η «κοινωνική φιλοσοφία», βασίζεται στον συνδυασμό των δύο παραπάνω,  βάση των οποίων,  δημιουργείται ένα σύστημα αξιών και ιδεολογιών, που χαρακτηρίζει την κοινωνία στο σύνολο της και μορφοποιεί  το πολιτισμικό της πρότυπο.

Ας εξετάσουμε τους δρόμους αυτούς ένα προς ένα, ξεκινώντας από την αρχαία Ελλάδα, η οποία κατάφερε να παντρέψει τους τρεις αυτούς δρόμους ώστε να μεγαλουργήσει. Θα ξεκινήσω με τις τρεις θεμελιώδεις αρετές οι οποίες κυριάρχησαν στην αρχαία Ελλάδα και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις  ώστε αυτός να μεγαλουργήσει.    

1. Η Ισχύς  (η οποία συμβολιζόταν  από τον Θεό Δία),
2. Το Κάλλος (το οποίο συμβολιζόταν  από τον Θεό Απόλλωνα).
3. Η Σοφία ( η οποία συμβολιζόταν από την Θεά Αθηνά).

Οι τρεις αυτές θεμελιώδεις αρετές,   αντιστοιχούσαν επίσης σε έναν αρχιτεκτονικό ρυθμό και στο πνεύμα που διείπε καθεμία εκ των τριών μεγάλων Ελληνικών πόλεων: 

1. Ιωνικός –Αθήνα (Φιλο -Σοφία)
2. Δωρικός –Σπάρτη (ανδρεία- ισχύς)
3. Κορινθιακός –Κόρινθος (Κάλλος). 

Η Σύνθεση των τριών αρετών έκανε τους Έλληνες να μεγαλουργήσουν. Εδώ είναι χρήσιμο να κάνω μία παρένθεση, σε σχέση με τι οφείλουμε να διδασκόμαστε από το παρελθόν, ώστε να είναι δυνατή η εφαρμογή τους στις νέες συνθήκες και ανάγκες της χώρας μας.

Η αλήθεια είναι πως γεννιόμαστε ως Ιστορία. Στο κορμί μας είναι τυπωμένη η βιολογική ιστορία των γενεών που μας γέννησαν, στη μορφή μας αποτυπώνονται τα χαρακτηριστικά των συγγενών μας που έφυγαν από τη ζωή ή ζουν ακόμα. Όσον αφορά το παρόν και το μέλλον μας, αυτό επιλέγεται από τις δράσεις μας καθώς , το καλό κρασί δεν φαίνεται από την ετικέτα’. Άλλο εμείς, και άλλο οι πρόγονοι μας.....!!

Είναι γεγονός  λέει ο Καζαντζάκης πως:  «Εμείς οι Έλληνες έχουμε  την περηφάνια της φυλής μας. Νιώθουμε  ότι όντας Έλληνες έχουμε την ευθύνη να είμαστε  αντάξιοι των προγόνων μας . H πεποίθησή μας , ότι καταγόμαστε από τον Πλάτωνα και τον Περικλή, μπορεί ίσως να είναι μια ουτοπία, μια αυθυποβολή χιλιετιών, όμως αυτή η αυθυποβολή, γενόμενη πίστη, ασκεί μια γόνιμη επίδραση στη νεοελληνική ψυχή. Χάρη σ' αυτή την ουτοπία επιζήσαμε οι Έλληνες. Μετά από τόσους αιώνες εισβολών, σφαγών, λιμών, θα έπρεπε να είχαμε  εξαφανιστεί. Όμως η ουτοπία, που έγινε πίστη, δεν μας  αφήνει να πεθάνουμε –έως τώρα τουλάχιστον να προσθέσω εγώ . H Ελλάδα επιζεί ακόμα, επιζεί νομίζω μέσα από διαδοχικά θαύματα».

Προσοχή όμως,  άλλο η αρχαιολατρεία,  και άλλο η αρχαιογνωσία. H υπερ­βολική στροφή στο παρελθόν σύμφωνα με  τον Σαράντο Καργάκο:  «μπορεί να σημαίνει ότι δεν έχουμε μέλλον. Το παρελθόν δεν είναι λιμάνι για ν’ αράξουμε σ’ αυτό. Είναι φάρος που πρέπει να δείχνει τα λιμάνια του μέλλοντος. Η παθητική ενα­τένιση του παρελθόντος δεσμεύει,  η δυναμική ελευθερώνει από πολλά. Ακόμη κι από την ευπι­στία. Γιατί το μέγα δίδαγμα της Ιστορίας δεν είναι μόνο το όποιος πρόδωσε, θα ξαναπροδώσει, αλλά το όποιος προδόθηκε θα ξαναπροδοθεί, αν δεν ανοίξει τα μάτια του ενωρίς. Και ο λαός μας παρα­μένει ή τουλάχιστον παρέμενε «πάντα ευκολόπιστος και πάντα προδομένος», όπως το είπε ο Σολω­μός. Και φοβάμαι παρά τη διάχυτη καχυποψία, που δηλητηριάζει την ατμόσφαιρα, ότι θα ξαναπροδοθεί. Γιατί κανείς δεν του μιλά για εργασία. Όλοι του μιλούν για θέσεις εργασίας. Να κάθεται»!

Ο Ιάκωβος  Καμπανέλης συμπληρώνει: 

«Ο Έλληνας δεν έχει εφοδιαστεί ή δεν έχει συμφιλιωθεί με την ιδέα να μαθαίνει. Και όχι προς Θεού για να το παρακάνει, αλλά για να αποκτά όσες γνώσεις χρειάζονται για μια πληρέστερη αυτογνωσία και αυτοπροστασία. Προσωπικά πιστεύω πως αν οι Έλληνες ήξεραν καλά τον τόπο τους,  την ιστορία τους, τον πολιτισμό και τον χαρακτήρα τους, θα ήταν πολύ λιγότερο εκτεθειμένοι στις κάθε λογής ξενηλασίες».

Το κλειδί θα συμπλήρωνα εγώ είναι η παιδεία, που δημιουργεί τις συνθήκες για ορθή σκέψη και ορθή πράξη. Χωρίς την σωστή παιδεία, τίποτε δεν μπορεί να αλλάξει. Η μάχη αυτή ίσως πρέπει να δωθεί γύρω τα επόμενα τρία συστατικά στοιχεία. Το «μεγάλο», το «ωραίο» και το «συγκλονιστικό».

• Το μεγάλο είναι να πολεμάμε για μια καλύτερη ζωή, σεβόμενοι την ιστορία μας , τον εαυτό μας, τις πραγματικές ανάγκες μας και το μέλλον των παιδιών μας. Αυτό οφείλουμε να κάνουμε σήμερα περισσότερο από ποτέ.

• Το «ωραίο» είναι καθετί που στολίζει τη ζωή. Η μουσική, η τέχνη, το περιβάλλον ας αναζητήσουμε τον πολιτισμό και το χαμένο Ελληνικό κάλλος, ας μετατρέψουμε το γκρι σε πράσινο, είναι καιρός να αναδείξουμε και πάλι το μεράκι και την αγάπη για ζωή του Ζορμπά του Καζαντζάκη...

• Το συγκλονιστικό είναι η αγάπη. Ας ξανά αγαπήσουμε τον εαυτό μας, την ιστορία μας, την κοινωνία, την πατρίδα. 

Αν καταφέρουμε να συνδυάσουμε όλα τα παραπάνω,  θα καταφέρουμε να δημιουργήσουμε  υπεύθυνους και δημοκρατικούς πολίτες  οι οποίοι θα  έχουν όραμα για το αύριο. Δημοκρατία χωρίς πνευματική καλλιέργεια δεν νοείται ούτε ως έννοια ούτε ως πραγματικότητα.

Για να συλλάβει κανείς  την έννοια της δημοκρατίας στην ουσία της, αλλά και για να την  πραγματώσει ως άτομο τόσο και σε σχέση με τον εαυτό του όσο και σε σχέση με τους άλλους, απαιτείται να έχει υψηλό βαθμό πνευματικής  καλλιέργειας. Κάτι που προϋποθέτει φυσικά την σωστή παιδεία. Η πνευματική καλλιέργεια δεν είναι μόνο προϋπόθεση της δημοκρατίας, αλλά μόνιμος και σταθερός σκοπός.

Μέσα στην δημοκρατία ο άνθρωπος αξιολογείται κυρίως ως πνευματικό ον και ως ηθική προσωπικότητα. Τα μέτρα των αξιών της δημοκρατίας είναι το πνεύμα και η αρετή. Δίχως αυτά δεν υπάρχουν δημοκρατία. 

Ο κίνδυνος για την δημοκρατία είναι πάντοτε η τυχόν μείωση μέσα της του βαθμό της πνευματικής καλλιέργειας. Πρώτο μέλημα της δημοκρατίας λοιπόν δεν πρέπει να είναι απλώς η ευημερία, αλλά η παιδεία των πολιτών. Με την παιδεία η δημοκρατία θέλει να αναδείξει τον άνθρωπο, τις αρετές και τις δεξιότητες του. Όταν η δημοκρατία περνά κρίση, ή όταν η πνευματική καλλιέργεια κινδύνευε τότε η κατάσταση, της κοινωνίας παρουσιάζεται συγκεχυμένη. Οι άνθρωποι χάνουν τα σταθερά κριτήρια των αξιών. 

Όπως αναφέρει ο Αντόνιο Γκράμσι: «Αν καταφέρεις να κυριεύσεις το πνεύμα των ανθρώπων, τότε η θέληση και οι πράξεις τους θα ακολουθήσουν». 

Ο μορφωμένος πολίτης, είναι ο καλύτερος θεματοφύλακας και προστάτης του δημοκρατικού πολιτεύματος, αφού αυτός είναι σε θέση αφού σκεφθεί να κρίνει να αποφασίζει εκλέγοντας τους άριστους που θα προάγουν και θα εξασφαλίσουν την ευημερία της πολιτείας....

Σήμερα  πολλά πράγματα δείχνουν ότι οδηγούμαστε παγκοσμίως σε μια μεταβατική περίοδο, μετά την οποία προφανώς κάτι νέο θα "γεννηθεί" με τρόπο  μάλλον επώδυνο.

Βιώνουμε όλοι την εποχή όπου «όλα τελειώνουν»,  την εποχή της «αναμονής». Το παρόν θρυμματίζεται αποσυντίθεται και εξαντλείται ταχύτατα, ενώ το «νέο» δυσδιάκριτο  στο ακόμα στο παρόν, θα προκύψει σταδιακά από σαθρά  ερείπια του χθες. 

 

Η  ανθρωπότητα για μία ακόμη φορά υποβάλλεται σε μια εξελικτική κρίση, στην οποία «κρύβεται»  εκ νέου η  επιλογή του πεπρωμένου της.  Η τεχνολογία και η επιστήμη αναμφισβήτητα πρόσφεραν και προσφέρουν πολλά στην ανθρωπότητα.

Παρατάθηκε ο χρόνος ζωής μας, θεραπεύθηκαν θανατηφόρες ασθένειες και προσφέρθηκε γενικότερα μία καλύτερη ποιότητα ζωής. Με την επιστήμη παραμερίστηκαν  δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις,  παρά όμως την τεχνολογική εξέλιξη νέα προβλήματα και νέες απορίες έχουν προκύψει, νέες  ασθένειες,  ρύπανση του περιβάλλοντος, παγκόσμια υπερθέρμανση,  μεταλλαγμένα τρόφιμα, οικονομικές κρίσεις, θρησκευτικές συγκρούσεις, πόλεμοι για την ενέργεια.

Παρά την βελτίωση των όρων ζωής στις Δυτικές κοινωνίες τα τελευταία χρόνια  έχει παρατηρηθεί σημαντική αύξηση στην  κατανάλωση αντικαταθλιπτικών ουσιών. Και αυτό διότι από μια άποψη ο ανθρώπινος πολιτισμός  ενώ έχει επιτύχει μια τεράστια τεχνολογική  ανάπτυξη, στέκει αποσβολωμένος και συγχυσμένος, καθώς δεν είναι ευτυχισμένος.
  

Ο  καθηγητής Marinoff Lou  προτείνει να διαβάζουμε Πλάτωνα αντί να παίρνουμε αγχολυτικά Prosac. Στο βιβλίο του «πως η φιλοσοφία μπορεί να αλλάξει την ζωή σας», ο Marinoff αντλώντας από τη σοφία των μεγάλων φιλοσόφων  παρουσιάζει λύσεις στα προβλήματα της καθημερινής ζωής, εγκαινιάζοντας έτσι ένα κίνημα που αποκατέστησε τη φιλοσοφία στην πρότερη θέση της. Να είναι πρακτικά χρήσιμη στη ζωή μας ώστε να  γίνει μια αλλαγή στον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα μπορεί να μεταμορφώσει πραγματικά τη ζωή μας.  Ο Επίκτητος αναφέρει πως :

«Η φιλοσοφία δεν έχει να κάνει με θεωρίες και ανάλυση. Είναι η τέχνη να ζεις ενάρετη ζωή. Η Φιλοσοφία προορίζεται για τον καθένα, και εξασκείται αυθεντικά μόνο από αυτούς που την εναρμονίζουν με την πράξη μέσα στη κοινωνία, προς μία καλύτερη ζωή για ΟΛΟΥΣ. Ο σκοπός της είναι να φωτίσει τους τρόπους με τους οποίους έχει μολυνθεί η ψυχή μας από σαρθρά πιστεύω, ταραχώδεις επιθυμίες, επιλογές αμφίβολης αξίας».

Η αρχαία γνώση επανέρχεται στο προσκήνιο. Πολύ απλά διότι οι αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι είχαν μάθει κάτι πολύ απλό και εξαιρετικά δύσκολο ταυτόχρονα, ήξεραν να σκέφτονται. ! Ποιο είναι λοιπόν σήμερα στις αρχές του 21ου αιώνα, το πνευματικό και ηθικό επίπεδο της κοινωνίας μας; 

Ο υλικός ευδαιμονισμός  σε συνδυασμό με τα αξιοθαύμαστα κατά τα άλλα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα  αλλά και τον συνεχή βομβαρδισμό των πληροφοριών, δεν αφήνουν στον άνθρωπο τον αναγκαίο χρόνο για να ασχοληθεί  σοβαρά και επίμονα  με τον εσωτερικό του εαυτό . Η εξειδίκευση και η παιδεία που λαμβάνουμε μας στερούν  από γενικές γνώσεις που είναι αναγκαίες ώστε να αντιλαμβανόμαστε το ευρύτερο περιβάλλον μας, και να αναπτύσσουμε το κριτικό μας πνεύμα.

Έτσι σήμερα  «ο άνθρωπος βουβαίνεται προς τα μέσα και θαυμάζει προς τα έξω», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Θεοδωρακόπουλος. H τεχνολογία  η οποία βελτίωσε σημαντικά τις συνθήκες της ζωής μας,  βοήθησε τελικά ή εμπόδισε τον άνθρωπο να γίνει περισσότερο  «Άνθρωπος»; Ιδού το κρίσιμο ερώτημα. Το ανθρώπινο ον εξακολουθεί να αποτελεί αυτογενή και αυταπόδεικτη, υπέρτατη αξία της ζωής ή έχει βαθύτατα καταρρακωθεί και υποβιβασθεί έναντι των σύγχρονων υλιστικών αξιών; 

H σύγχυση πραγματικών και πλασματικών αναγκών, η πνιγηρή εντατικοποίηση του ρυθμού της ζωής στις μεγαλουπόλεις, η εσωτερική μοναξιά, το άγχος και η αγωνία αλλοτριώνουν βαθύτατα και παρεμποδίζουν την πνευματική ολοκλήρωση των ανθρώπων ως Ανθρώπων αυθεντικών. Η  τάση της προσκόλλησης  στην ύλη που παρατηρείται, και η αυξανόμενη πνευματική αδράνεια, σε συνδυασμό με την έλλειψη βούλησης για  βαθύτερο στοχασμό του «μυστηρίου της φύσης και του ανθρώπου», οφείλονται στην κυριαρχία του ορθολογισμού και στην τυφλή πρακτικότητα του σύγχρονου υλιστικού πολιτισμού.

Έτσι πλήττεται βαριά ο Ανθρωπισμός η μεταφυσική ιδιότητα του κόσμου και του ανθρώπου και δημιουργείται εν τέλει μια ηθική, ιδεολογική και τελικά υπαρξιακή σύγχυση του ανθρώπου. 

Η νέα τεχνολογία σίγουρα μας οδηγεί πιο κοντά στ' αστέρια αλλά επίσης και πιο μακριά απ' τον εαυτό μας.  Ο άνθρωπος  του σήμερα  έχει «μονωθεί»  από την φύση δεν νοιώθει κομμάτι της. Νοιώθει  «ξένος» στο ίδιο του το σπίτι. Έχουμε  δημιουργήσει  ένα πολιτισμικό σύστημα που έχει γίνει πάρα πολύ μεγάλο για την περιορισμένη διανοητική ικανότητα και κατανόησή του. Καθώς μάλιστα διαθέτει ακόμα περισσότερο περιορισμένη ικανότητα να διαχειρίζεται και να χρησιμοποιεί αυτό το σύστημα, έχει παραχωρήσει   απλά έχει δημιουργήσει έναν επικίνδυνο υπηρέτη για τις ορέξεις του «εγώ» του. 

Σήμερα ο άνθρωπος υποβιβάζεται και γίνεται αντικείμενο, αριθμός, του οποίου  πωλούνται και αγοράζονται οι υπαρξιακές του ανάγκες και ιδανικά. Αποτελεί κρίσιμο χρέος του αιώνα μας οι κοινωνίες να αξιολογήσουν  και ιεραρχήσουν τις πραγματικές τους ανάγκες, μεταλλάσσοντας αποφασιστικά το υλιστικό υπόβαθρο τους  αποκαθιστώντας τον ανθρωπισμό  και την πνευματική παράδοση ως απαραίτητη αξίωση του ανθρωπίνου όντος για το χτίσημο της νέας εποχή του Υδροχόου. 

H επιστήμη και η τεχνολογία οφείλουν να αποκαταστήσουν μια γόνιμη σύζευξη με τα κελεύσματα της αρχαίας φιλο- σοφίας, της μεταφυσικής και της θεολογίας, ώστε να αντικρίσουν τον άνθρωπο ως ένα ψυχοσωματικό ον. 

Η κατάκτηση της εξωτερικής φύσης  από την Επιστήμη είναι σίγουρα κάτι ωραίο και σπουδαίο, αλλά σπουδαιότερη ακόμα είναι η κατάκτηση της εσωτερικής μας φύσης.  Είναι  εξαιρετικά χρήσιμο γνωρίζουμε δια μέσου της επιστήμης  τους νόμους που κυβερνούν τα άστρα και τους πλανήτες, αλλά είναι άπειρα καλύτερο και σπουδαιότερο να μάθουμε τους νόμους που κυβερνούν τα πάθη, τα αισθήματα, τη θέληση της ανθρωπότητας.

Υπό ένα τέτοιο πρίσμα ο τεχνολογικός πολιτισμός δεν θα βρίσκεται σε διάσταση με τον πνευματικό πολιτισμό,  την φιλοσοφική πνευματική παράδοση και την μεταφυσική η οποία κάνει λόγο μία άλλη «σχέση» μεταξύ ύλης και πνεύματος, αναγνωρίζοντας πως  και οι δύο χρειάζονται και οφείλουν, να συνεργασθούν για το καλό του ανθρώπου, του όντος που βρίσκεται από καταβολής του κόσμου επικεφαλής  της δημιουργίας στην γωνία αυτή του κόσμου. 

Έως τώρα η  επιστήμη μελετούσε την ύλη με  αναλυτικό  τρόπο  τεμαχίζοντας τα σε διαρκώς μικρότερα τμήματα. Κατά κάποιο τρόπο αυτή η ακρίβεια της έγινε η μεγάλη της δύναμη και ταυτόχρονα η μεγάλη αδυναμία της. Η επιστήμη τεμαχίζοντας την φύση χάνει την  αίσθηση του «Όλου», κάτι που έρχεται σε αντίθεση  με τις αρχαίες παραδόσεις και την μεταφυσική φιλοσοφία, όπως αύτή έφτασε έως εμάς δια μέσου των αιώνων. 

Η επιστήμη σήμερα περιορίζει το ενδιαφέρον της σε ένα ειδικό αντικείμενο για το οποίο διατυπώνει ορισμένες προτάσεις και τις επαληθεύει. Αυτή η λογική είναι αντίθετη με την έννοια της επιστήμης που καλλιέργησε η κλασσική ελληνική σκέψη. Η κλασσική ελληνική σκέψη ήταν συνολική σκέψη. Θα λέγαμε συστημική. Για να κάνετε μια πρόταση επιστημονική στην αρχαία Ελλάδα, σε μια από τις περιώνυμες ακαδημίες, θα έπρεπε να είσαστε σε θέση να εξηγήσετε τις διασυνδέσεις αυτού που λέτε με το όλο σύστημα της φιλοσοφίας.

Δεν μπορούσατε να προτείνετε κάτι το οποίο δεν θα διασυνδέατε μέχρι την τελευταία πρόταση του συστήματος στο οποίο αναφέρεστε. Δυστυχώς αυτό το πράγμα που ήταν επίτευγμα του ανθρώπινου νου, αυτό ήταν ακριβώς που ξεχάστηκε στη δύση. Ξεχάστηκε επειδή, όπως πιστεύουμε, τελικά την ελληνική επιστήμη κωδικοποίησε στη δύση ο Θωμάς Ακινάτης και αυτή απέκτησε και την θεολογική κατοχύρωση στην δυτική εκκλησία. Οπότε οι επιστήμονες, μαχόμενοι κατά των επιμέρους διατυπώσεων, ήταν αναγκασμένοι να αρνούνται το Όλον. 

Η συστημική σκέψη έχει ένα ελληνικό αξίωμα, το διατύπωσε πρώτος ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, εκ του όλου προς το μέρος. Όχι εκ του μέρους προς το όλον.

Μικρές  «κλειστές» κοινότητες  διαφύλαξαν αυτή τη γνώση στο παρελθόν, σήμερα στην εποχή της άμεσης πληροφόρησης, η γνώση αυτή οφείλει  να βγει «έξω» προς στον κόσμο. Δεν πρέπει να  υπάρχουν οποιουδήποτε τύπου ελίτ. Ή όλοι μαζί θα σωθούμε, ή όλοι μαζί θα καταστραφούμε. Γιατί όλα είναι ένα. Η  μάχη είναι εκεί έξω στην καθημερινότητα μας. 

Οι πρόγονοι μας  «ένοιωθαν» πως είναι αναπόσπαστο κομμάτι της φύσης,  κάτι που εμείς φαίνεται να έχουμε ξεχάσει,  λόγω του τρόπου ζωής μας.  

Η εκδήλωση της ζωής και μόνο αποτελεί ένα «θαύμα», που χαρακτηρίζεται από την πολυπλοκότητα και την οργάνωση. Ακόμη και μία πρωτόγονη μορφή ζωής, ένας μονοκύτταρος οργανισμός, παρουσιάζει τέτοια πολυπλοκότητα που δεν είναι δυνατόν να συγκριθεί με κανένα προϊόν της ανθρώπινης διάνοιας.

Αρκεί κάποιος να παρατηρήσει και θα αντιληφθεί  πως στον μακρόκοσμο του σύμπαντος  κυριαρχεί ένα συνεχές πάρε-δώσε, μία διαρκής μεταβολή κατάστασης,  το  ίδιο συμβαίνει και στον μικρόκοσμο του ανθρώπου σύμφωνα με το Ερμητικό ρητό   :« οδός άνω και κάτω μία» (όπως επάνω έτσι και κάτω).

Εισπνέεις  λ.χ αέρα  από την ατμόσφαιρα η οποία βρίσκεται   έξω από εσένα. Μετατρέπεις την αναπνοή μέσα σου,   και κατόπιν την επιστρέφεις στην φύση. Δεν μπορείς να πάρεις κάτι και να το κρατήσεις  χωρίς να το επιστρέψεις πίσω. Όλα τα πράγματα στην ζωή, είτε η αναπνοή σου,  είτε η τροφή στα υλικά σου, είτε τα υλικά  σου  αποκτήματα σου, οτιδήποτε, επιστρέφουν  πίσω στην φύση.  Όπως είπε ο  Aναξίμανδρος: «Οτιδήποτε γεννιέται μέσα στη φύση έχει ένα χρέος, που το πληρώνει όταν αποσυντίθενται, δίνοντας έτσι καινούργια ζωή.

Αντιστοίχως το κάθε κύτταρο του σώματος   έχει συγκεκριμένη θέση στην δομή του, έτσι ώστε να εκφράζεται ένα σύνολο. Από την στιγμή που θα δοθεί μία εντολή στο κύτταρο αυτό θα την εκτέλεση, προς την εύρυθμη λειτουργία του συνόλου. Σε αντίθεση περίπτωση το κύτταρο θα πάψει, καθώς αυτό προκαλεί την ενεργοποίηση του αμυντικού συστήματος και εφαρμόζεται η εξουδετέρωση του. 

Η οπτική της  επιστήμης καθοδηγείται στην αναζήτηση  του έσχατου μυστηρίου της ζωής  από το απόφθεγμα:  «ο Θεός βρίσκεται στις λεπτομέρειες». Αντίθετη η  Φιλοσοφική αναζήτηση  καθοδηγείται από το : «Ο Θεός είναι ο κύκλος. Το κέντρο του βρίσκεται παντού και η περιφέρεια πουθενά».  

Η επιστήμη αναζητά τα όρια της φύσης, ενώ η Φιλοσοφία  και η μεταφυσική την έλλειψη αυτών των ορίων. Η επιστήμη είναι η σταγόνα του ωκεανού, η Φιλοσοφία  το κύμα του. Η επιστήμη εργάζεται για να ερμηνεύσει πειραματικά το μυστήριο της ύπαρξης, η Φιλοσοφία και η  μεταφυσική για την αληθινή φύση της πραγματικότητας, επειδή με τον τρόπο τους,  τόσο η επιστήμη όσο και η Φιλοσοφία  ψάχνουν για την βασική αλήθεια γύρω από την  ύλη και την πηγή της. Σε αυτή την αναζήτηση όμως φαίνεται πως η επιστήμη αμέλησε εντελώς το πνεύμα μία λεπτοφιότερης μορφή της ύλης που μάλιστα διαθέτει μορφή συνειδητότητας, όπως αναγνωρίζει πλέον η κβαντική φυσική.

Πνευματικότητα  φυσικά δεν σημαίνει πως πρέπει να βρούμε  μια σπηλιά ή να κάτσουμε κάτω από ένα δέντρο και να κρυφτούμε εκεί για πάντα αναμένοντας την «φώτιση» απαρνούμενοι την υλική μας φύση και τις  ανάγκες της εποχής. 

Οφείλουμε να είμαστε «μέσα» σε αυτό τον κόσμο, αλλά ταυτόχρονα και όχι «αυτού του κόσμου». Ο κόσμος δημιουργήθηκε για  τον άνθρωπο  προκειμένου να έχουμε ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο να μπορούμε να γνωρίσουμε ποίοι πραγματικά είμαστε. 

Αυτή είναι η στιγμή να εργαστούμε για να θέσουμε τις βάσεις για ένα  καλύτερο  κόσμο. Σε κάθε περίπτωση η καλύτερη χρήση της ζωής είναι να την αφιερώσουμε σε κάτι που διαρκεί περισσότερο  από αυτήν. 

Σε αντίθεση  με αυτή την οπτική,  ο σύγχρονος Έλληνας,  υπήρξε  ένας πολίτης Νάρκισσος  ο οποίος ζει σ' ένα αδιάστατο παρόν, αποκομμένος από τις ιστορικές του ρίζες, δίχως προοπτική και μέριμνα για το μέλλον. 

.

«Γιατί δεν υπήρξαν ούτε μια στιγμή, κατά την οποία να έπαυσαν να κατοικούν την χώρα αυτή, και χάρις στην ανδρεία τους διαφύλατταν την ελευθερία της από γενεά σε γενεά μέχρι των ημερών μας και μας την παράδωσαν ελεύθερη. Και εκείνοι λοιπόν είναι άξιοι επαίνου αλλά ακόμη περισσότερο οι πατέρες μας. Γιατί επί πλέον εκείνων, τα οποία κληρονόμησαν, απέκτησαν με πολλούς κόπους και κληροδότησαν σε μας τους σημερινούς όλη αυτή την επικράτεια που κατέχουμε σήμερα. Το δε έργο της περαιτέρω βελτίωσης, το επιτελέσαμε εμείς οι ίδιοι που είμαστε συγκεντρωμένοι εδώ, οι οποίοι βρισκόμαστε ακόμη σε αυτήν ακριβώς την ηλικία μας, και εμείς εφοδιάσαμε την πόλη μας με όλα τα πράγματα, ώστε να είναι αυταρκέστατη και για πόλεμο και για ειρήνη..

..(..) ....Και ονομάζεται μεν δημοκρατία, γιατί η διοίκηση είναι στα χέρια των πολλών και όχι των ολίγων, έναντι δε των νόμων είναι όλοι ίσοι στις ιδιωτικές τους διαφορές, ενώ ως προς την θέση τους στον δημόσιο βίο κάθε ένας προτιμάται για ένα από τα δημόσια αξιώματα ανάλογα με την επίδοση την οποία σημειώνει σε αυτά, δηλαδή η δημόσιά του σταδιοδρομία εξαρτάται μάλλον από την ατομική του αξία και όχι από την κοινωνική τάξη, από την οποία προέρχεται, ούτε πάλι ένας, ο οποίος είναι μεν φτωχός έχει όμως την ικανότητα να παράσχει κάποια υπηρεσία στην πατρίδα του, εμποδίζεται σε αυτό από το γεγονός ότι είναι άγνωστος..

.(..) ....Ενώ δε στην ιδιωτική μας ζωή συναναστρεφόμαστε μεταξύ μας χωρίς να ενοχλεί ο ένας τον άλλον, στην δημόσιά μας ζωή, σαν πολίτες, από σεβασμό προ πάντων δεν παραβαίνουμε τους νόμους, υπακούμε δε στους εκάστοτε κατέχοντες τα δημόσια αξιώματα και στους νόμους, προ περισσότερο σε εκείνους από τους νόμους, που έχουν θεσπιστεί για υποστήριξη των αδικούμενων, και σε άλλους, οι οποίοι αν και άγραφοι, η παράβασή τους φέρνει πανθομολογούμενη ντροπή στους παραβάτες…

….Γιατί είμαστε λάτρες του ωραίου, όμως χωρίς σπατάλη χρήματος, και καλλιεργούμε το πνεύμα χωρίς να χάνουμε την ανδρεία μας. Και μεταχειριζόμαστε τον πλούτο περισσότερο σαν μια ευκαιρία δράσης παρά σαν αφορμή κομπορρημοσύνης, το να ομολογεί δε κανείς την φτώχεια του δεν είναι ντροπή, είναι όμως αισχρότερο το να μην προσπαθεί να την αποφύγει με την εργασία. Επί πλέον, οι ίδιοι εμείς όλοι είμαστε σε θέση να φροντίζουμε ταυτόχρονα για τις ιδιωτικές μας υποθέσεις και για τις υποθέσεις της πόλης μας, και όσοι από εμάς είναι απασχολημένοι με ιδιωτικές επιχειρήσεις και αυτοί ακόμα κατέχουν τα πολιτικά ζητήματα στην εντέλεια….

….Γιατί είμαστε ο μόνος λαός που τον μη αναμειγνυόμενο καθόλου στα κοινά δεν τον θεωρούμε φιλήσυχο αλλά άχρηστο, και οι μόνοι που όποτε δεν τα επινοούμε και δεν τα προτείνουμε οι ίδιοι πάντως έχουμε τη δύναμη να κρίνουμε σωστά τα λαμβανόμενα μέτρα, τους δε λόγους δεν τους θεωρούμε καθόλου εμπόδιο των έργων, αλλά μάλλον θεωρούμε σαν εμπόδιο το να μην έχουμε κατατοπισθεί προφορικά σε όσα έχουμε να κάνουμε, πριν καταπιαστούμε με αυτά. Γιατί υπερέχουμε από τους άλλους και ως προς αυτό ακόμη, ότι δηλαδή εμείς οι ίδιοι αποφασίζουμε για όσα πρόκειται να επιχειρήσουμε και εμείς οι ίδιοι τα επιχειρούμε. Ενώ ως προς αυτό οι άλλοι... σε αυτούς η μεν αμάθεια τους κάνει να αποφασίζουν η δε σκέψη τους κάνει να διστάζουν...»!!! 

Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι ότι ζούμε σε πονηρούς και επικίνδυνους καιρούς, σε  μία εποχή όπου το μόνο βέβαιο είναι το αβέβαιο. Για ένα πράγμα μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Έχουμε βιώσει γεγονότα τα οποία έφεραν τα πάνω κάτω στην ζωή μας. Βιώσαμε Σεισμούς, Τσουνάμι, πυρηνικές καταστροφές, λοιμούς, πολέμους, αποδόμηση πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών μοντέλων. 

Εξ ανάγκης λοιπόν μεταστοιχειωνόμαστε σε μία γενιά πλήρους εμπειριών, γεγονός που καταγράφεται στην σκέψη μας και στον τρόπο που οφείλουμε να βλέπουμε πλέον την ζωή και το μέλλον. Τίποτα πλέον δεν είναι σταθερό, καθώς είναι φανερό πως όλα τελειώνουν τόσο σε φυσικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο..

Βρισκόμαστε σε ένα εξαιρετικά κρίσιμο σταυροδρόμι, στο οποίο κρύβονται οι ορθές ή όχι, επιλογές του πετρωμένου μας…. Και το πεπρωμένο δεν είναι θέμα τύχης, αλλά θέμα επιλογής. Δεν είναι κάτι που πρέπει να περιμένουμε, αλλά κάτι που πρέπει να πετύχουμε...

Ομιλία που δώθηκε στην αίθουσα Ιχώρ, το Σάββατο 7/2/2015

ΜΥΣΤΑΓΩΓΙΑ - ΜΥΘΑΓΩΓΙΑ

Αρχαίες και Σύγχρονες αντιλήψεις για το Σύμπαν

 

*Είναι σταθερό και ακίνητο ή διαστελλόμενο; Οι σύγχρονοι επιστήμονες είναι διχασμένοι, καθώς τα υποατομικά σωματίδια «παίζουν κρυφτούλι».

*Πλίνιος: Μπροστά στο τιτάνιο έργο του Ιππάρχου θα μπορούσε να οπισθοχωρήσει ακόμη και ο Θεός.

*Τεράστια η προσφορά των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων και επιστημόνων όπως ο Θαλής, ο Μιλήσιος, ο Αρίσταρχος ο Σάμιος, ο Δημόκριτος, ο Λεύκιππος, ο Αναξαγόρας, ο Εύδοξος, ο Ερατοσθένης, ο Κλεομήδης, ο Τιμόχαρις, ο Αρίστυλλος, ο Παρμενίδης, ο Ζήνων, ο Ελεάτης και πολλοί άλλοι.

*Έγινε ποτέ τό Μπιγκ Μπαγκ;

Αν κρίνει κανείς από τις μεγάλες δαπάνες των κρατών για την εξερεύνηση του διαστήματος, κατανοεί ότι το ενδιαφέρον της ανθρωπότητας για την κοσμογονία παραμένει αδιάπτωτο.

Οι θεωρίες περί κοσμογονίας διαδέχονται η μία την άλλη. Οι περισσότερες είναι θνησιγενείς. Κάποιες ζουν το πολύ μερικές δεκαετίες και μετά αναθεωρούνται ή ανατρέπονται από τα νέα δεδομένα που έρχονται στο φως, κυρίως από τους μεγάλους επιταχυντές, στους οποίους  τώρα έχουν στηριχθεί όλες οι ελπίδες για να συνδεθεί η ανακάλυψη του σωματιδίου (μποζονίου) higgs, που θα μας αποκαλύψει ότι είμαστε προϊόν της Μεγάλης Έκρηξης (Big Bang).

• Πολλοί πιστεύουν ότι το Σύμπαν δημιουργήθηκε πριν από 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια αλλά δεν μας λένε τι υπήρξε πριν από την Μεγάλη Έκρηξη.
• Άλλοι πάλι, που έχουν διαβάσει βαθύτερα τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους και επιστήμονες, πιστεύουν ότι το Σύμπαν είναι σταθερό και δεν γεννήθηκε ποτέ.
• Άλλοι επιστήμονες, στηριζόμενοι στις πλάτες γιγάντων του παρελθόντος, λοξοδρομούν από το λεγόμενο «καθιερωμένο πρότυπο» και αναπτύσσουν παράδοξες και αναπόδεικτες θεωρίες, στις οποίες δίνουν εξ ίσου παράδοξα ονόματα, όπως «σκουλικότρυπες», «θεωρία των μεμβρανών», «θεωρία των χορδών» ή της «υπερσυμμετρίας» κ.ά.

Όλοι αυτοί προσπαθούν να επινοήσουν μία νέα θεωρία, που την έχουν προκαταβολικά βαφτίσει «Θεωρία των πάντων», η οποία θα εξηγεί τα πάντα. Αλλά μία τέτοια θεωρία αποτελεί επί του παρόντος ουτοπία, γιατί θα πρέπει να ανακαλυφθούν νέα μαθηματικά.

Η πρόοδος της τεχνολογίας έδωσε στην αστρονομία τέτοιες δυνατότητες, ώστε να υποστηρίζεται πια ότι ο άνθρωπος βρίσκεται πολύ κοντά στην επίλυση μεγάλων προβλημάτων που υπάρχουν στο Σύμπαν.

Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι

Μέσα σ’ αυτή την σύγχυση και…ενίοτε τις υπερβολές των συγχρόνων επιστημόνων, έρχεται να προβάλλει η ήρεμη σκέψη των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, οι οποίοι προσπάθησαν και το κατάφεραν σε σημαντικό βαθμό να προσεγγίσουν τον Δημιουργό φιλοσοφικά και όχι μηχανιστικά, όπως προσπαθεί σήμερα η επιστήμη, η οποία στηρίχθηκε στις σκέψεις αυτών των γιγάντων της Ελληνικής αρχαιότητας, για ν’ αναπτυχθεί στον βαθμό που γνωρίζουμε.

Ο μέγας Παρμενίδης για παράδειγμα, έχει τόσο πολύ και τόσο βαθιά επηρεάσει την σύγχρονη αστρονομία και αστροφυσική, ώστε οι οπαδοί της θεωρίας του Big Bang υποχρεώθηκαν να δεχθούν την αρχή του, ότι δηλαδή δεν υπάρχει μηδέν και ότι εκ του μηδενός δεν γεννάται τίποτε.

Έτσι, οι σύγχρονοι επιστήμονες, προκειμένου να στηρίξουν την θεωρία του Big Bang, δέχθηκαν ότι υπήρχε ένα υπερσυμπυκνωμένο άτομο, το οποίο εν δυνάμει περιείχε… όλο το ορατό σύμπαν, και το οποίο εξερράγη κάποτε.

Τώρα, γιατί να γίνει όλη αυτή η αναστάτωση, δεν μας το εξηγούν.

Ποιους μπορεί να πείσει η ακατανόητη αυτή θεωρία, αν συγκριθεί με την απείρως περισσότερο πειστική αντίληψη του Παρμενίδη, ότι το Σύμπαν δεν γεννήθηκε ποτέ, διότι τότε θα είχε αρχή, οπότε μοιραία θα ερχόταν και το τέλος. Κι ακόμη ότι το Σύμπαν, το Ον όπως το αποκαλεί, είναι αιώνιο, αγέννητο, πλήρες (οὐλομελές) και ακίνητο.

Η τεράστια προσφορά τους

Καταπλήσσει ακόμη και τα σημερινά ιερά τέρατα της αστρονομίας η τεράστια προσφορά των αρχαίων Ελλήνων αστρονόμων, των πρώτων σε όλο τον κόσμο από την εποχή των Ορφικών, που ενδιαφέρθηκαν να μάθουν τι συμβαίνει όταν χάνονται τ’ αστέρια από τον ουράνιο θόλο, και προσπάθησαν να εξηγήσουν τα ουράνια φαινόμενα.

Ο πρώτος που προέβλεψε ηλιακή έκλειψη, ήταν ο Θαλής ο Μιλήσιος. Προέβλεψε με ακρίβεια ότι θα συμβεί στις 28 Μαΐου του 585 π.Χ. Μάλιστα δε, εκμεταλλεύθηκε την «προφητεία» αυτή γιά να ειρηνεύσει τους εμπολέμους Λυδούς και Μήδους.

Η Ελλάς του 5ου π.Χ. αιώνος είχε εμπεδώσει πλέον την αντίληψη ότι η Γη είναι σφαιρική.

Ο Αναξαγόρας ήταν ο πρώτος που υποστήριξε ότι ο ήλιος είναι πολύ μεγαλύτερος από την Γη και διάπυρος, δηλαδή φλεγόμενος.

Ο Δημόκριτος ήταν ο πρώτος που αντελήφθη, ότι ο Γαλαξίας αποτελείται από πλήθος αστέρων «συμφωτιζομένων διά τήν ἀπόστασιν», δηλαδή ότι λόγω αποστάσεως δεν διακρίνονται ως αστέρες, αλλά συμφωτίζονται και δίνουν την εντύπωση νέφους.

Τι να πει κανείς για τον Εύδοξο (408-335 π.Χ.) από την Κνίδο, ο οποίος επινόησε την «διόπτρα» και την ονόμασε «αράχνη» για τις έρευνές του. Ο Αριστοφάνης αναφέρει στις «Νεφέλες» ότι ο υάλινος φακός ήταν από τότε γνωστός.

Η μεγαλοφυής ανακάλυψη του Ευδόξου ήταν ότι διατύπωσε την θεωρία περί της τροχιάς των πλανητών, δεχόμενος ότι αυτοί κινούνται επί των περιφερειών ομοκέντρων σφαιρών. Πάνω σ’ αυτό το μεγαλοπρεπές επιστημονικό οικοδόμημα που ίδρυσε ο Εύδοξος, στηρίχθηκαν αργότερα ο Αρίσταρχος και ο Ίππαρχος.

Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος που έζησε από το 320- 250 π.Χ., ήταν από τους μεγαλύτερους αστρονόμους όλων των εποχών και από τα φωτεινότερα πνεύματα της Ελληνικής και της παγκόσμιας αρχαιότητας. Ήταν ο πρώτος που ανακάλυψε το ηλιοκεντρικό σύστημα του κόσμου, κάτι βέβαια που πρώτοι είχαν καθορίσει οι Ορφικοί.

Την τεράστια αυτή ανακάλυψη εκμεταλλεύθηκε ο Πολωνός αστρονόμος Κοπέρνικος, έκλεψε την σκέψη του Αριστάρχου, καθώς είχε στην κατοχή του τα αρχαία κείμενα και γνώριζε λατινικά και αρχαία ελληνικά. Έτσι εμφάνισε την ανακάλυψη σαν δική του καινοτομία, με αποτέλεσμα ο κόσμος σήμερα να ονομάζει το ηλιοκεντρικό πλανητικό σύστημα ως «Κοπερνίκειο», αντί «Αριστάρχειο».

Ο μεγαλοφυής Ερατοσθένης, που γεννήθηκε στην Κυρήνη της Β.Αφρικής, ήταν ο πρώτος άνθρωπος που μέτρησε την περιφέρεια της Γης. Και να πώς:

Αναφέρθηκε στον Ερατοσθένη ότι στην πόλη Συήνη, που βρισκόταν 5.000 στάδια νοτίως της Αλεξανδρείας, ο Ήλιος αντικατοπτρίζεται την 21 Ιουνίου το μεσημέρι στο κέντρο ενός πηγαδιού. Αυτό σημαίνει ότι ο Ήλιος βρίσκεται στην κατακόρυφη θέση του.

Στην Αλεξάνδρεια την ίδια ημέρα και ώρα, οι ακτίνες του Ηλίου σχημάτιζαν με την κατακόρυφο γωνία  Α , η οποία είναι ίση με την γωνία Β, που σχηματίζουν η κατακόρυφος της Συήνης και η κατακόρυφος της Αλεξανδρείας.

Ο Ερατοσθένης μέτρησε την γωνία Α και την βρήκε 7 μοίρες και 12 πρώτα λεπτά.

Σκέφθηκε λοιπόν: Αφού οι 7 μοίρες και τα 12  πρώτα λεπτά αντιστοιχούν σε μήκος 5.000 σταδίων, τότε στις 360 μοίρες που έχει ο κύκλος (και φυσικά κι αυτό είναι αρχαιοελληνική ανακάλυψη), οι οποίες είναι 50 φορές μεγαλύτερες από τις 7 μοίρες και 12 πρώτα λεπτά, θα αντιστοιχεί σε μήκος 250.000 σταδίων.

Κάθε αττικό στάδιο έχει μήκος 164 μέτρα. Επομένως, συμπέρανε, ότι η περίμετρος της Γης είναι 41.000 χιλιόμετρα.

Στην πραγματικότητα η περίμετρος της Γης είναι περίπου 1.000 χιλιόμετρα μεγαλύτερη από την τιμή που έδωσε ο Ερατοσθένης. Αλλά γι’ αυτό το μικρό λάθος δεν φταίει ο Έλληνας σοφός. Φταίνε εκείνοι που είχαν μετρήσει λανθασμένα την απόσταση μεταξύ Συήνης – Αλεξανδρείας, που δεν είναι 5.000 στάδια, δηλαδή 820 χιλιόμετρα, αλλά λίγο μικρότερη, δηλαδή 800 χιλιόμετρα. Έτσι ο Ερατοσθένης υπήρξε ο πρώτος θνητός πού μέτρησε με ακρίβεια την περίμετρο της Γης, χάριν της μεγάλης του παρατηρητικότητας.

Αρχαιοελληνικά αστρονομικά συγγράμματα

Αυτές είναι σπουδαίες θεωρίες, που είχαν και πρακτική απήχηση στην μακρινή εκείνη εποχή. Ποιος άλλος θα μπορούσε, βλέποντας τον ήλιο να αντικατοπτρίζεται στο βάθος ενός πηγαδιού, να μετρήσει με τόση ακρίβεια τον γεωγραφικό μεσημβρινό της Γης;

Αλλά ο μεγαλύτερος αστρονόμος όλων των εποχών ήταν ο Ίππαρχος, που έζησε το 190 π.Χ. και γεννήθηκε στην Νίκαια της Βυθηνίας.

Τον περισσότερο χρόνο της ζωής του ο Ίππαρχος τον πέρασε στην Ρόδο. Και τι δεν έγραψε αυτός ο πανεπιστήμων. Μόνο τους τίτλους των βιβλίων του αν διαβάσει κανείς, αντιλαμβάνεται το μέγιστον του νού του:

• Περί αστερισμών.
• Μαθηματική Σύνταξις, γνωστή ὡς Αλμαγέστη.
• Περί τῆς τῶν ἀπλανῶν συντάξεως καί τοῦ καταστηριγμοῦ.
• Περί τῆς τῶν συνανατολῶν πραγματείας.
• Περί μεγεθῶν και ἀποστημάτων Ἡλίου καί Σελήνης, και πολλά άλλα.

Ο εμπρησμός της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης κατέστρεψε όλα σχεδόν τα συγγράμματα του Ιππάρχου, αλλά ευτυχώς πολλά διασώθηκαν από συγγραφείς, όπως ο Πλίνιος, ο Στράβων, ο Θέων ο Σμυρναίος, ο Θέων, ο Αλεξανδρεύς και ο Πλούταρχος.

Το πιο σημαντικό έργο του Ιππάρχου, για το οποίο η ανθρωπότητα του χρωστά αιώνια ευγνωμοσύνη, ήταν η απόφασή του να αριθμήσει όλους τους αστέρες και να προσδιορίσει την θέση ενός εκάστου στον ουρανό, καθώς και την λαμπρότητά τους, ώστε οι μετέπειτα αστρονόμοι να γνωρίζουν τους ορατούς αστέρες επί Ιππάρχου και να μπορούν να αποφαίνονται, αν ένας αστέρας υπήρχε άλλοτε ή ήταν νέος, καθώς επίσης και αν οι αστέρες βρίσκονται πάντα στην ίδια θέση διά μέσου των αιώνων.

Ο Πλίνιος αναφέρει ότι μπροστά στο τιτάνειο αυτό έργο που ανέλαβε κι έφερε σε πέρας ο Ίππαρχος, θα μπορούσε να οπισθοχωρήσει ακόμη και ο Θεός.

Αλήθεια, αυτούς τους γίγαντες της Αστρονομίας γιατί δεν τους τιμά άραγε η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα, η οποία ερωτοτροπεί με τα βραβεία Νόμπελ και αμείβεται πλουσιοπάροχα από τα λεφτά των απανταχού φορολογουμένων, διεξάγοντας έρευνες, οι περισσότερες από τις οποίες απολήγουν στα χέρια των κυβερνήσεων για να καταδυναστεύουν τους λαούς;

Γιατί δεν θυμούνται τον Ποσειδώνιο, τον Στωικό φιλόσοφο, συνεχιστή του έργου του Ιππάρχου, που με άγνωστο τρόπο υπολόγισε ότι η απόσταση μεταξύ Γης και Ηλίου είναι 105 εκατομμύρια χιλιόμετρα, αντί του ορθού 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα;

Ποιος άλλος τόλμησε εκείνη την εποχή, να μετρήσει αυτή την απόσταση, η ακρίβεια της οποίας μόλις προσφάτως επιβεβαιώθηκε;

Γιατί δεν θυμούνται τον Κλεομήδη, ο οποίος στο έργο του διατυπώνει θαυμάσιες σκέψεις σχετικά με την έκταση του Σύμπαντος, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι ο χώρος είναι άπειρος, αλλά ταυτόχρονα θεωρεί το Σύμπαν πεπερασμένο, θεωρία που υποστηρίχθηκε όλως προσφάτως από τον Αϊνστάιν;

Γιατί δεν θυμούνται τον Κλαύδιο Πτολεμαίο, τον Τιμόχαρη, ένα από τους πλέον οξυδερκείς παρατηρητές του ουρανού;

Γιατί δεν μνημονεύουν τον Αρίστυλλο και άλλους αρχαίους Έλληνες αστρονόμους, στους οποίους στηρίχθηκε ο Ίππαρχος γιά να κάνει μία από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις στην αστρονομία, που είναι η μετάπτωση του άξονα της Γης, μία εκ των τριών πιο σημαντικών κινήσεων του πλανήτη μας;

Γιατί δεν τιμούν στις δεξιώσεις τους και στις άλλες επιστημονικές εκδηλώσεις τους τον μεγάλο μύστη Παρμενίδη και τον μαθητή του Ζήνωνα τον Ελεάτη, τον πρώτο άνθρωπο που σκέφθηκε τον απειροστικό λογισμό και τον επιστήμονα που πρώτος διατύπωσε, κατά τον πολύ Έρμαν Ντηλ, την γενική θεωρία της Σχετικότητας;

Γιατί δεν μνημονεύουν τον Αναξαγόρα, τον Αναξίμανδρο, τον Αναξιμένη, τον Ξενοφάνη, τον Μέλισσο και εκατοντάδες άλλους αρχαιοέλληνες αστρονόμους, οι οποίοι με τις ανεπανάληπτες θεωρίες τους και επιστημονικές εργασίες τους στέριωσαν στους αιώνες την επιστήμη της Αστρονομίας, γιά να έλθουν πολύ αργότερα νεώτεροι γίγαντες όπως ο Γαλιλαίος, ο Νεύτων, ο Κέπλερ και άλλοι γιά να δώσουν νέα διάσταση στην Αστρονομία;

Ο Νεύτων άλλωστε το αναγνώρισε λέγοντας ότι το έργο του στηρίχθηκε σε πλάτες γιγάντων. Με τις λίγες αυτές αναφορές σχηματίζει κανείς μία μικρή ιδέα της μεγάλης προσφοράς και της μεγάλης συμβολής των Αρχαιοελλήνων αστρονόμων στις σημερινές αναζητήσεις και στα σημερινά επιτεύγματα της επιστήμης.

Οι σύγχρονες θεωρίες περί σύμπαντος

Ας δούμε όμως συνοπτικά τι πιστεύει η σημερινή Αστρονομία για το σύμπαν και την κοσμογονία.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αστρονομία έχει πραγματοποιήσει τεράστια άλματα τους τελευταίους δύο αιώνες, συμπεριλαμβανομένου και του αιώνα που διανύουμε, καθώς κατόρθωσε να στείλει άνθρωπο στο διάστημα και εξερευνητικά διαστημόπλοια στους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος κι ακόμη μακρύτερα.

Η γενική πεποίθηση που επικρατεί σήμερα περί κοσμογονίας, είναι ότι σε κάποια περίοδο του χρόνου εξερράγη ένα απείρως μικρό άτομο, το οποίο παραδόξως περιέκλειε μέσα του το Σύμπαν, όπως ένα φασόλι π.χ. περικλείει εν δυνάμει μία φασολιά.

Οι επιστήμονες θεωρητικολογώντας εξηγούν την εξέλιξη που ακολούθησε, όταν το άτομο αυτό με βαθμό μεγέθους 10 στην μείον 27 εξερράγη και δημιούργησε το Σύμπαν, ή τουλάχιστον αυτό που βλέπουμε και αντιλαμβανόμαστε.

Η εξέλιξη αυτή χαρακτηρίζεται ως «Καθιερωμένο Πρότυπο» ή «Πληθωριστικό Μοντέλο». Όταν εξερράγη το υπερσυμπυκνωμένο άτομο, γεννήθηκε ταυτόχρονα και ο χρόνος. Αλλά και πάλι υπάρχει ένα πελώριο ερωτηματικό: Γέννηση του χρόνου;

Down of the time, λέει η NASA.

Στα επόμενα εκατομμυριοστά του δευτερολέπτου δημιουργήθηκε, λένε, ένας συμφυρμός ύλης, που δημιούργησε στην συνέχεια τα στοιχεία της ύλης. Τότε αρχίζει το λεγόμενο πληθωριστικό μοντέλο.

Μέσα σε 380.000 χρόνια, το Σύμπαν παίρνει την μορφή ενός αυγού, μέσα στο οποίο η ύλη μετασχηματίζεται και δημιουργούνται οι γαλαξίες.

Περνούν άλλα 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια, για να φθάσουμε στην σημερινή εποχή, με ένα Σύμπαν σκοτεινό και κατάσπαρτο με γαλαξίες, οι οποίοι στο εσωτερικό τους φαίνονται να φλέγονται, αλλά αν κάποιος βρεθεί εκεί, θα βρίσκεται και πάλι στο σκοτάδι, καθώς το «πρώτο φώς» έχει εξαφανισθεί ύστερα από την Μεγάλη Έκρηξη.

Μερικοί επιστήμονες υπόσχονται ότι…θα ξαναγυρίσει!

Εμείς πάνω στην Γη, όπου είμαστε γραπωμένοι σαν την σκουριά, δεν μπορούμε ν’ αντιληφθούμε το απόλυτο σκότος που επικρατεί στο διάστημα. Μόνο την νύχτα, όταν δύει ο ήλιος, σχηματίζουμε μια ιδέα του σκότους. Αν όμως βρεθούμε με κάποιο τρόπο στο διάστημα, τότε θ’ αντιληφθούμε το ερεβώδες σκότος και το απόλυτο ψύχος που μας περιβάλλει.

Ακόμη και στα φλεγόμενα κέντρα των γαλαξιών, που είναι κατά δισεκατομμύρια διάσπαρτοι σε όλο το Σύμπαν, επικρατεί σκότος. Τόσο διάσπαρτη είναι η ύλη και τόσο ιλιγγιώδεις οι αποστάσεις. Αυτός είναι ο λόγος που δεν μπορούμε να έχουμε την παραμικρή αντίληψη για το φως του δικού μας γαλαξία, μέσα στον οποίο βρισκόμαστε. Και δεν βρισκόμαστε πολύ μακριά από το κέντρο του. Για να τον δούμε «φλεγόμενο», θα πρέπει ν’ απομακρυνθούμε εκατοντάδες εκατομμύρια έτη φωτός. Αλλ’ αυτό το προνόμιο ο άνθρωπος δεν θα το έχει ποτέ, δηλαδή να δει τον Γαλαξία του όπως βλέπει τους μακρινούς γαλαξίες, που φαίνονται φλεγόμενοι περί το κέντρο τους, αλλά που είναι εξ ίσου σκοτεινοί για τα όντα που τυχόν θα τους κατοικούν.

Ο τρόπος προσδιορισμού της ηλικίας του Σύμπαντος

Το δεύτερο σοβαρό ερώτημα που δημιουργείται με το πληθωριστικό μοντέλο και το καθιερωμένο πρότυπο, είναι:

• Γιατί εξερράγη το πρωτοάτομο και με ποιο τρόπο προσδιορίστηκε η ηλικία του σύμπαντος κόσμου;

Η ιστορία είναι ενδιαφέρουσα αλλά και διασκεδαστική. Ο διάσημος αστρονόμος Χαμπλ διαπίστωσε με τις παρατηρήσεις του βοηθού του Χιούμανσον, ότι οι γαλαξίες απομακρύνονται από ένα νοητό κέντρο και μεταξύ τους.

Στην πραγματικότητα ο Χαμπλ δεν είπε ποτέ ότι απομακρύνονται οι γαλαξίες, αλλά ότι υπάρχει ερυθρά απόχρωση στο φάσμα του φωτός που μας στέλνουν από τα βάθη του διαστήματος. Άφησε τους άλλους να βγάλουν το συμπέρασμα ότι οι γαλαξίες απομακρύνονται.

Έτσι οι επιστήμονες σκέφθηκαν ότι, αφού οι γαλαξίες απομακρύνονται, άρα χθες ήταν πιο κοντά, πέρυσι πιο κοντά, πριν από αιώνες ακόμη πιο κοντά κλπ. Με την λογική αυτή έφθασαν στο συμπέρασμα ότι οι γαλαξίες ήταν τόσο κοντά, ώστε το Σύμπαν είχε συμπυκνωθεί σε ένα υπεράτομο, το οποίον εξερράγη.

Ο Αϊνστάιν για να στηρίξει την θεωρία της σχετικότητος, είχε δεχθεί ότι το Σύμπαν είναι σταθερό, όπως είχε υποστηρίξει πριν από 2.500 χρόνια ο Παρμενίδης. Για καλό και για κακό όμως, επειδή ήξερε ότι ο νόμος της βαρύτητας του Νεύτωνος ήταν πολύ εύθραυστος, καθώς η βαρύτητα σε μακρινές αποστάσεις μπορεί πολύ εύκολα να διαταραχθεί, καθιέρωσε την λεγομένη «κοσμολογική σταθερά», που αναπαρέστησε με το ελληνικό κεφαλαίο γράμμα Λ.

Έτσι, εξασφάλισε την σταθερότητα του Σύμπαντος σύμφωνα με την αρχή του Παρμενίδη, που μιλάει για σταθερό Σύμπαν.

Έρχεται όμως στην συνέχεια ο αστρονόμος Λεμέτρ, ο οποίος με βάση τα πειράματα του Χαμπλ, τον πείθει ότι το Σύμπαν διαστέλλεται. Καθώς ο Αϊνστάιν φοβόταν μήπως το Σύμπαν κάποτε συσταλεί λόγω εύθραυστης βαρύτητας και ακυρωθεί η θεωρία του, σπεύδει να καταργήσει την κοσμολογική σταθερά του δηλώνοντας: «Η κοσμολογική σταθερά ήταν η μεγαλύτερη επιστημονική μου γκάφα».

Όμως έρχονται οι νεότεροι αστρονόμοι, οι οποίοι, με βάση τις τελευταίες παρατηρήσεις, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι γαλαξίες όχι μόνον απομακρύνονται, αλλ’ απομακρύνονται με διαρκώς επιταχυνόμενη ταχύτητα. Έτσι επαναφέρουν την κοσμολογική σταθερά του Αϊνστάιν, τώρα για να…συγκρατήσουν θεωρητικά τους γαλαξίες, μη τους φύγουν! Και δηλώνουν ότι η μεγαλύτερη γκάφα του Αϊνστάιν ήταν ότι πήρε πίσω την κοσμολογική σταθερά.

Έτσι ο επιστημονικός κόσμος διχάστηκε σε δύο μεγάλες ομάδες:

• Σ’ εκείνους που πιστεύουν στην διαστολή του Σύμπαντος, δημιουργηθέντος κάποτε ύστερα από μία μεγάλη έκρηξη, και
• Σ’ εκείνους που πιστεύουν σ’ ένα σταθερό, αγέννητο και αιώνιο Σύμπαν, όπως δηλαδή πίστευαν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και ειδικότερα ο Παρμενίδης.

Ένα άλλο σοβαρό ερώτημα που προκύπτει από τον ηλικιακό προσδιορισμό του Σύμπαντος, δηλαδή ότι έχει ηλικία 13,7 δισεκατομμυρίων ετών, που τελευταία αναθεωρήθηκε στά… 13,8 δισεκατομμύρια ετών, είναι ότι στο Σύμπαν ανιχνεύθηκαν γαλαξίες ηλικίας 20 δισεκατομμυρίων ετών.

Δηλαδή, η κόρη είναι πιο μεγάλη από την μητέρα της; Εκτιμώ ότι οι επιστήμονες γρήγορα θα αναθεωρήσουν και πάλι την ημερομηνία γέννησης του Σύμπαντος, που ήδη έχει αναθεωρηθεί μέχρι στιγμής τρείς ή τέσσερις φορές.

Μήπως λοιπόν η Μεγάλη Έκρηξη δεν συνέβη ποτέ και μήπως οι γαλαξίες δεν απομακρύνονται, αλλά παραμένουν σταθεροί στην θέση τους;

Αυτό τουλάχιστον ισχυρίζεται ένας Ελβετός αστροφυσικός, ο Φριτς Τσβίκι, ο οποίος αμφισβήτησε τις παρατηρήσεις του Χάμπλ και υποστήριξε ότι η απόκλιση του φάσματος των γαλαξιών προς το ερυθρό οφείλεται στο γεγονός ότι το φώς των γαλαξιών αυτών έρχεται από πολύ μακριά και είναι… «κουρασμένο φως»!

Αν ισχύει αυτό, τότε η Μεγάλη Έκρηξη ουδέποτε έλαβε χώρα. Και επειδή ο Τσβίκι, ο οποίος δεν είναι ένας τυχαίος αστροφυσικός, αλλά ο επιστήμων που ανακάλυψε την σκοτεινή ύλη στο Σύμπαν, τους έκανε ζημιά με την θεωρία του, το επιστημονικό κατεστημένο τον αποκάλεσε «στρογγυλό κάθαρμα»!…

Αυτά τα ωραία συμβαίνουν στον κατά τα άλλα αγγελικά πλασμένο κόσμο των επιστημόνων.

Κρυμμένο το μυστικό του Δημιουργού

Όπως αντιλαμβάνεται κανείς από τις λίγες αυτές συνοπτικές αναφορές, η ανθρωπότητα ελάχιστα μόνο βήματα φιλοσοφικής προσέγγισης στην Δημιουργία έχει πραγματοποιήσει από την εποχή των αρχαίων Ελλήνων μέχρι σήμερα.

Μπορεί η εξέλιξη της τεχνολογίας να μας επιτρέπει να βλέπουμε σε εστιασμένες φωτογραφίες τους γαλαξίες που γεμίζουν το Σύμπαν και μπορεί να έχουμε κάνει τα πρώτα βήματα για την εξερεύνηση του κοντινού μας διαστήματος, αλλά η γενική εντύπωση είναι ότι ούτε ο άνθρωπος, ούτε οποιοδήποτε άλλο νοήμον ον στον Γαλαξία μας ή στους άλλους γαλαξίες, όσοι κι αν είναι οι ανισόχρονοι πολιτισμοί, να αποκαλύψουν τα μυστικά του Δημιουργού, διότι Αυτός μπορεί να είναι «πανταχού Παρών» ανά πάσα στιγμή, ενώ κανένα πλάσμα δεν το μπορεί.

Οι ιλιγγιώδεις αποστάσεις που χωρίζουν τα άστρα και τους γαλαξίες καθιστούν απαγορευτική κάθε «εκ του σύνεγγυς» γνώση των μυστικών του Σύμπαντος.

Μπροστά στον διαγραφόμενο παραλογισμό, πολλοί σύγχρονοι επιστήμονες πιστεύουν, άλλοι ότι το Σύμπαν, αυτό που υποπίπτει στις αισθήσεις μας και στην λογική μας, δεν είναι το μοναδικό, αλλά ότι υπάρχουν άπειρα και παράλληλα σύμπαντα, κι άλλοι πιστεύουν στην θεωρία της υπερσυμμετρίας και των χορδών, καθώς φαντάζονται ότι υπήρχαν πολλές διαστάσεις, γύρω στις…26, οι οποίες, άγνωστο πώς, «καταπώθηκαν» και έμειναν μόνο οι γνωστές τρείς διαστάσεις του Ευκλείδη, το μήκος, το ύψος και το πλάτος, και η τέταρτη του Αϊνστάιν, ο χωροχρόνος (αν υπάρχει κι αυτός).

Έκπληκτοι και σοκαρισμένοι οι επιστήμονες σήμερα, βλέπουν ότι το άτομο δεν διασπάται πέραν κάποιας οριακής απειροελάχιστης διαστάσεως. Τα πυρηνικά υποσωματίδια του ατόμου δεν διασπώνται περαιτέρω, αλλά μεταστοιχειώνονται εκ νέου στα αρχικά σωματίδια, τα οποία ζουν για ένα απειροελάχιστο κλάσμα του δευτερολέπτου, που δεν τα έχει δει κανείς και γι’ αυτό ονομάζονται φανταστικά σωματίδια.

Κι όμως, από αυτά τα αόρατα σωματίδια είναι φτιαγμένος ο ορατός μας κόσμος.

Αυτά τα σωματίδια, που μεταστοιχειώνονται συνεχώς και αιωνίως, είναι αθάνατα κι ας ζουν απειροελάχιστο χρόνο, επειδή γεννούνται διαρκώς, και περικλείουν εν δυνάμει την ύπαρξη του Θεού, στον οποίο πιστεύουν σαν έννοια όλοι οι επιστήμονες.

Είναι λοιπόν επιβεβλημένο να διαβάσει κανείς συστηματικά και με υπομονή τις κοσμοθεωρίες των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων και να τις συγκρίνει μ’ εκείνες των συγχρόνων επιστημόνων, για ν’ αντιληφθεί ότι ο άνθρωπος κινείται ακόμη μέσα στην άγνοια, την οποία προσπαθεί να γεφυρώσει με την γνώση, δημιουργώντας με τα κομπιούτερς κάποιες βραχύβιες θεωρίες, οι περισσότερες των οποίων αντιστρατεύονται ακόμη και την ίδια την λογική.

*Ο κύριος Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος ( μέλος της ΕΣΗΕΑ) ερευνητής και συγγραφέας ( μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών) και ασχολείται επί 40ετία με την Ομηρική γραμματεία.

Έχει μεταφράσει ΙΛΙΑΔΑ και ΟΔΥΣΣΕΙΑ σέ πεζό και, τελευταία, σε έμμετρο λόγο, μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου.

Γράφει ο Κώστας Δούκας*